نفوذ تفسيرهاي عرفاني در ذهن و زبان مولانا

نفوذ قرآن و تفسير قرآن در مثنوي بسيار زياد است؛ به گونه ايكه مثنوي را به گنجينة تفسير قرآن بدل ساخته است، امّا در ميان تفسيرهاي مختلفي كه مورد استفادة مولانا بوده تاكنون به تفسيرهاي عرفاني چهار قرن اوّل كم توجّهي شده است. در اين مقاله با تكيه بر تفسير سهل بن عبدالله تستري (وفات: 283 ق) و ابوعبدالرّحمن سُلَمي (وفات: 412 ق) نشان مي دهيم كه رويكرد باطني مولانا به قرآن و شيوة تأويل آيات قرآني در مثنوي، متأثّر از تفسيرهاي عرفاني كهن است. موضوعاتي چون گوساله، مكر نفس، و همچنين فرازهايي از آداب عِجل جدال با نفس، تعبير از نفس به بت و صوفيّه چون جوع و اكل حلال و پرهيز از آزار و نوع دوستي، در اين تفسيرها آمده كه در مثنوي بازتاب يافته است. همچنين موضوعات ديگري چون مكر و استدراج الهي، توكّل و ترك تدبير در مثنوي، ريشه در تفسيرهاي عرفاني قرآن دارد. مولانا اين روش تأويلي را آگاهانه به كار بسته و ازاين رو مثنوي را كشّاف قرآن ناميده است.