آيا زمان آن نرسيده كه استفاده از آزمون‌هاي چند گزينه‌اي محدود و يا منسوخ گردد؟

امه‌اي به سر دبير با عنوان "آيا زمان آن نرسيده كه استفاده از آزمون‌هاي چند گزينه‌اي محدود و يا منسوخ گردد؟" در مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي سال پانزدهم، شماره 3 (پياپي 77)، خرداد 1394صفحه 507-505 به چاپ رسيده است(1). اين نامه در خصوص ناكارآمد بودن آزمون‌هاي چهارگزينه‌ي در ارزيابي دانشجو و عدم توانمندي اساتيد در طرح سؤالات چهارگزينه‌اي و مقايسه آزمون دستياري با آزمون برگزار شده در كشورهايي چون آلمان و فرانسه و پرتغال است و در نهايت در انتقاد از آزمون پذيرش دستياري كشورمان مطالبي را ارائه نموده است. ضمن تشكر از نويسندگان مقاله بابت پرداختن به آسيب‌شناسي آزمون‌هاي حوزه پزشكي به ويژه آزمون دستياري، نكات زير قابل بحث است: آزمون‌هاي چندگزينه‌اي متداول‌ترين آزمون‌هاي عيني در علوم پزشكي هستند(2) و هنوز براي بررسي سطوح اول و دوم توانمندي‌ها در هرم ميلر بهترين ابزار در دست هستند(3). سؤالات چندگزينه‌اي براي ارزشيابي معلومات فردي، تصميم‌گيري‌هاي پزشكي، تفسيرهاي آماري ومهارت‌هاي ذهني مانند يادآوري، تشخيص و حل مشكل استفاده مي‌شوند(4). اگر سؤالات به خوبي طراحي شوند مي‌توانند سطوح ادراك، فهم و كاربرد را نيز ارزشيابي كنند(5). رايج‌ترين نوع آزمون كتبي در آموزش پزشكي، آزمون‌هاي چند گزينه‌اي هستند كه از حدود پنج دهه قبل در آزمون كتبي بوردهاي تخصصي ايالات متحده نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرند(6و7). در ايران نيز در آموزش پزشكي آزمون‌هاي چند گزينه‌اي متداول‌ترين آزمون‌هاي كتبي در ارزشيابي دانشجويان گروه علوم پزشكي است(4). دانش مربوط به يك حوزه از علم، بهترين معيار براي شناسايي تخصص افراد است كه با آزمون‌هاي چند گزينه‌اي به بهترين نحو سنجيده مي‌شود(8). در بررسي روند پنج ساله طراحي آزمون‌هاي چند گزينه‌اي ارتقاي دستياري تخصصي پزشكي دانشگاه علوم پزشكي كرمانشاه نيز مشخص گرديده است كه آزمون‌هاي ارتقاي دستياري از نظر شاخص‌هاي كمي ضريب اعتبار، ضريب دشواري، ضريب تميز و شاخص‌هاي كيفي، درصد سؤالات بدون اشكال ساختاري و درصد سؤالات با تاكسونومي دو و سه، در محدوده قابل قبولي قرار داشتند(9). مطالعات معتبري به كاربردي و مفيد بودن سؤالات چند گزينه‌اي در خارج از كشور پرداخته‌اند. از جمله در مطالعه‌اي كه به مقايسه نمرات آزمون باليني ساختارمند عيني دستياران داخلي دانشگاه اتاوا در يك دوره 8 ساله با نمرات آزمون پراهميت ملي كالج رويال پزشكان و جراحان كانادا The Royal College of Physicians and Surgeons of Canada (RCPSC) كه داراي دو قسمت تستي چهارگزينه‌اي و عملي است، پرداخته است، همبستگي نزديك نمرات آزمون باليني ساختارمند عيني دانشگاه اتاوا و بخش تستي آزمون ملي به دليل سنجش سطوح بالاي شناختي و كاربرد دانش توسط سؤالات چند گزينه‌اي گزارش شده است(10). با آموزش و تقويت بنيه علمي اساتيد و اعضاي هيأت‌علمي از طريق كارگاه‌هاي توانمندسازي مي‌توان به ارتقاي دانش آنها در مفاهيم كيفي سؤالات و حيطه‌هاي يادگيري اقدام كرد. در متن مقاله آمده است "استفاده از آزمون چهار گزينه‌اي به طور كاملاً محتمل منجر به موفقيت افرادي خواهد شد كه توانايي كم‌تري در درك، تجزيه و تحليل و تفكر دارند" كه با بررسي منابع به نظر مي‌رسد منبع مرتبط با اظهارنظر فوق به جاي منابع 10 و 11 منبع شماره 12 باشد كه بنا به نظر نويسندگان مقاله به دليل حجم پايين جامعه آماري و انجام پژوهش در يك مركز، نتايج قابليت تعميم‌پذيري مطلوبي ندارد. در پايان به نظر مي‌رسد كه با توجه به كارايي‌هاي اين نوع از آزمون‌ها حذف كامل آنها از روند پذيرش، امكان‌پذير نباشد و براي برطرف كردن نواقص موجود مي‌توان از استفاده از سيستم آزمون به جاي يك ابزار (مثلاً استفاده از آزمون عملي در كنار تستي چهارجوابي) استفاده كرد.