دو روايت امر سياسي و الگوي دولت در انديشه متفكران دوره ميانه اسلامي

Two Accounts of “the political” and Government pattern in the thoughts of the Middle Ages of Islam

يكي از موضوعات قابل مطالعه در انديشه دوره ميانه اسلامي، برداشت انديشمندان مسلمان از «امر سياسي» است. هر برداشتي از امر سياسي نيز متضمن تجويز گونه­ اي خاص از الگوي دولت است. اين‌كه نگاه انديشمندان مسلمان به امر سياسي چه بوده و چه تاثيري بر الگوي دولت داشته است مسئله نوشتار حاضر است. ايضاح اين موضوع با ابتنا بر بررسي روايت امر سياسي دشمن ­انگار در انديشه اشميت و اشميت­ گرايان از يك‌سو و از طرف ديگر روايت امر سياسي به‌مثابه سامان جامعه ­اي عاري از منازعه در آرا انديشمنداني چون آرنت و دريدا، با استفاده از روش مقايسه­ اي صورت مي‌گيرد. اين‌كه در دو رويكرد مهم انديشه دوره ميانه اسلامي يعني اخلاق‌نويسي فلسفي و اندرزنامه­ نويسي كدام روايت امر سياسي برجسته است و كدام الگوي دولت از آن منتج مي­شود؛ هدف اين مقاله است. در روايت اخلاق­ نويسان فلسفي، امر سياسي به‌معناي ايجاد فضايي ارگانيكي و تعالي ­گرا براي ادامه كنش برخاسته از ميل دروني انسان­ها است. «محبت» مهم‌ترين ميل دروني و ركن دست‌يابي به چنين جامعه‌اي محسوب مي‌شود. اين روايت منتج به ارائه الگوي ارگانيكي دولت مي‌شود. در روايت دوم كه اندرزنامه‌هاي دوره ميانه اسلامي آن‌را برجسته مي سازند، زيست جهان انسان‌ها عرصه منازعه دائمي است و اوج اين تعارض ساحت سياست است. امر سياسي در اين شرايط به‌معناي تلاش حاكمان براي حفظ قدرت از گزند كشمكش «ديگران» است؛ كشمكشي كه دائمي و پايان­ناپذير است. روايت دوم، الگوي ابزار­انگار دولت مكانيكي را براي حفظ و بسط قدرت تجويز مي­كند.

One of the issues that can be studied in the thought of the middle Ages is the perception of Muslim scholars is "the political". Every conception of the political also implies the prescription of a specific type of government pattern. What is the point of view of Muslim scholars on the political and what has affected the pattern of government is the question in the present research. What is the purpose of this article in the two important approaches of the thought of the Islamic period, namely, the philosophical ethics and the Andarz Nameh writing, which is prominent in the political narrative, and which model of government it emanates from. In the narrative of philosophical ethics, the political means to create an organic and transcendental environment for the continuation of action arising from the inner desire of humans. "Friendship" is the most important part of the achievement of such a community. This narrative leads to the presentation of the state's organic model. In the second narrative, the world of human beings is a permanent controversy. In this situation, the political means the efforts of rulers to maintain power from the struggle of "others"; a struggle that is permanent and endless. The second narrative offers a toolkit for a mechanical state to sustain and expand power.