دولت رانتي و چالش هاي دولت سازي در عصر پهلوي دوم (1357-1332)

منابع و درآمدهاي ملي همواره يكي از مهم‌ترين و حياتي ترين ابزارها براي تكوين دولت مدرن و پيشبرد فرايند دولت سازي در هر كشوري به شمار مي آيد. با اين حال، ميزان و نحوه بهره برداري از اين منابع توسط نخبگان و سياست‌گذاران مي تواند پيامدهاي مثبت و يا منفي براي توسعه ملي در پي داشته باشد. در دوره پهلوي دوم، درآمدهاي سرشار نفتي جايگاه مهمي در سياست و اقتصاد ايران پيدا كرد و بخش عمده اي از بودجه و هزينه هاي دولت را به خود اختصاص داد. با اين توصيف، پرسش اساسي پژوهش پيش رو اين است كه رانتي شدن دولت و اتكاي آن به درآمدهاي نفتي چه تاثيري بر فرآيند دولتسازي (ماهيت، ساختار، عملكرد و قابليتهاي دولت مدرن) در آن دوران بر جاي گذاشت؟ فرضيه اصلي پژوهش اين است كه وابسته شدن دولت به درآمدهاي نفتي و شيوه به كارگيري اين درآمدها در فرآيند سياست‌گذاري‌هاي توسعه، فرآيند دولت‌سازي در اين دوره را با چالش هايي اساسي در زمينه امنيت، نهادسازي، استقلال ملي و ... روب رو ساخت. پرداختن به اين مسئله تاريخي از آن روي حائز اهميت است كه پس از گذشت بيش از نيم قرن از وابستگي برنامه هاي توسعه به درآمدهاي نفتي، دولت در ايران هم چنان درگير تبعات زيان‌بار اين تصميم (در عرصه داخلي و بين المللي) بوده و نتوانسته است خود را از كمند اين چالش ها برهاند. براي تبيين اين موضوع، تركيبي از نظريات دولت سازي و نظريه دولت رانتي در اين پژوهش به كار گرفته شده است.