مناقشه ي ايران و عربستان در پرتو تحولات 2011 در منطقه؛ گذار از رويكردهاي امنيتي هويت محور به رئاليسم كلاسيك

تحولات سال 2011 موسوم به بهار عربي يا بيداري اسلامي در منطقه ي شمال آفريقا و خاورميانه ي عربي دربرگيرنده ي شكاف‌ها و چالش‌هاي اساسي در ساختار سياسياجتماعي و اقتصادي جهان عرب بوده است. روند شكل گرفته در جهان عرب پس از سال 2011، در قالب و ساختار طبيعي خود قابليت تسري‌بخشي به ساير حوزه‌هاي جهان عرب در سطح منطقه را داشت، اما اقدامات فرافكنانه ي حكام سعودي، قاعده ي بازي را در چارچوب گريز به جوّي سياسي تغيير داده و تهديدپنداري و تهديدسازي از ايران را به‌عنوان اصلي بر فرع در دستور سياست خارجي و امنيتي خود قرار دادند. بر اين اساس، شكاف‌ها و چالش‌هاي هويتي دو طرف در قالب رويكردي معناگرايانه، بيش از گذشته رنگ‌و‌بويي رئاليستي و عيني به خود مي‌گيرد؛ تا جايي كه استراتژيست‌ها و نظريه‌پردازان روابط بين‌الملل، از مقوله‌اي فراتر از جنگ سرد بين دو طرف ياد مي‌كنند. مقاله ي حاضر در پي بررسي مناقشه ي شكل‌گرفته ميان دو قدرت منطقه‌اي ايران و عربستان و طرح اين پرسش اساسي است كه تنش ميان دو طرف در كدام چارچوب تحليلينظري قابليت بررسي و ارزيابي خواهد داشت. فرضيه ي نوشتار حاضر اين است كه در مناقشه ي ميان ايران و عربستان طي سال‌ها و ماه‌هاي اخير، تحليل‌ها و چارچوب‌هاي رئاليستي در شكل كلاسيك آن قابليت تبيين و تحليل بيشتري نسبت به نظريه هاي امنيتي هويت‌محور دارند. روش به كاررفته در اين مقاله از نوع توصيفيتحليلي و چارچوب نظري ارائه شده نيز رئاليسم كلاسيك است. درواقع، وقوع بيداري اسلامي در كنار عوامل ديگر، نظير تشديد جنگ لفظي، برنامه هسته‌اي ايران، مسئله ي نفت و همراهي آمريكا با عربستان، ضمن شكل‌گيري تضاد جدي منافع ميان دو كشور ايران و عربستان سعودي، باعث اتخاذ رويكرد واقع گرايي از سوي دو طرف و گذار از رويكرد امنيتي هويت محور به رئاليسم كلاسيك شده است.