تفكر انعكاسي نياز امروز دانشگاه ها: يك ديدگاه و تجربه

Reflective Thinking AS A Current Need for Universities: A Viewpoint and Experience

امروزه متخصصان مراقبت هاي بهداشتي در يك سيستم پيچيده در حال تغيير فعاليت مي­كنند و به روز­رساني مداوم دانش و مهارت در آن­ها ضروري است. آماده سازي اين متخصصان نيازمند قابليت­هاي پيچيده آموزشي است (1). انعكاس (Reflection) يك فرايند ذهني است كه طي آن اطلاعات و تجربيات جديد با دانش موجود و مدل­ هاي ذهني ادغام شده و موجب يادگيري فعال مي­ شود (2). تفكر انعكاسي (Reflective Thinking)، فرصتي را جهت بهبود عملكرد بر پايه شواهد موجود فراهم مي­كند تا بتوان منافع درماني بيماران را به حداكثر رساند. همچنين ابزار ضروري جهت كمك به دانشجويان براي برقراري ارتباط ميان تئوري و بالين بوده و موجب افزايش دانش باليني براي عملكرد مناسب مي­ شود (3). از طريق تفكر انعكاسي اساتيد در مورد اين­كه چگونه شركت­ كنندگان در كلاس را فعال نگه دارند، آگاه مي­ شوند (4). اهميت فعاليت انعكاسي براي اساتيد از آن جهت مهم است كه موجب اثربخشي و پيشرفت آموزش مي شود (5)آيا تا كنون برايتان پيش آمده كه نتوانسته باشيد به اتوبوس برسيد و بعد به خود بگوييد "دفعه بعدي من پنج دقيقه زودتر از منزل خارج مي شوم؟"، اين تفكر نمونه­اي از انعكاسي بودن است. شما در باره تجربه­اي فكر مي كنيد و تصميم مي­گيريد از آن ياد بگيريد و چيز متفاوتي را دفعه بعدي انجام دهيد (6). يكي از نمونه­هاي رايج تفكر انعكاسي در مورد كارورزان پرستاري در عرصه پرستاري كودكان، تجربه آنان از خطاي دارويي و ديالوگي است كه نويسنده به عنـوان اسـتاد پرسـتاري سـال­ها بـا آن مواجه بوده است. "چه كارهاي ديگري مي­ توانستيد انجام دهيد؟ مي­توانستم به پرستار قضيه را بگويم ولي به نظر من اين كار جز سلب اعتماد پرستار سودي نداشت. اگر دوباره اتفاق بيفتد چه خواهيد كرد؟ اگر به عقب برگردم و يا اين اتفاق دوباره بيفتد دوباره همين كار را مي­كنم. پنج اصل دارو دادن را سرلوحه خودم قرار مي­دهم. چه درسي گرفتيد؟ دقت، دقت، دقت" (7). در برنامه درسي رسمي كمتر به آموزش تفكر انعكاسي پرداخته مي­ شود. در يك مطالعه (2012) در تايلند، 9 مربي از دپارتمان­هاي مختلف، اقدام پژوهي را براي بهبود تفكر انعكاسي بين خودشان و دانشجويان مقطع تحصيلات تكميلي و كارشناسي اجرا نمودند. از شش فعاليت آموزشي براي اين امر استفاده شد: 1) تكاليف درسي خلاقانه، 2) سمينار، 3) منابع يادگيري، 4) فرايندهاي گروهي، 5) سخنرانان مدعو، 6) طرح يك مساله و حل مساله. نتيجه نشان داد كه تفكر انعكاسي دانشجويان به ميزان قابل ملاحظه­اي بهبود يافت (8). به نظر مي­رسد رويكردهاي متنوعي براي پرورش اين نوع تفكر قابل استفاده در محيط­ هاي آموزشي باشد. براي مثال مي­ توان به چند مورد از آن­ها اشاره داشت: 1) ايجاد محيط يادگيري: چه چيزي مي­دانيم، چه چيزي نمي­دانيم، چه چيزي ياد گرفتيم؛ 2) در اختيار قرار دادن داده­هاي ناكامل و ترغيب دانشجويان به تفكر انعكاسي در باره آن­ها؛ 3) ترغيب دانشجويان به پرسش سوالات استدلالي؛ 4) ايجاد محيط­ هاي يادگيري با ساختار كمتر؛ 5) ايجاد محيط ­هاي يادگيري اجتماعي مانند گروه­ هاي همتايان و فعاليت در گروه­ هاي كوچك؛ 6) استفاده از بازانديشي (9). اگرچه نويسندگان حاضر تجربه استفاده از آموزش بازانديشي براي پرورش تفكر انعكاسي در دانشجويان پرستاري در كارآموزي در عرصه را دارند (10)، اما رشد روز افزون استفاده از روش رويكرد انعكاسي در ساير كشورها، مستلزم استفاده جامع و برنامه ريزي شده از اين روش در دانشگاه ­هاي كشورمان در تمامي مقاطع تحصيلي (كارشناسي، پزشكي عمومي و تحصيلات تكميلي) مي باشد.