كنكاشي بر مناسبات نهاد دانش و قدرت در دورۀ صفوي با تأكيد بر روابط علما و پادشاهان

ANALYSIS OF THE RELATIONS BETWEEN SUBJECT an‎d POWER INSTITUTIONS IN SAFAVID ERA; FOCUSING ON THE RELATIONS BETWEEN THE SCIENTISTS an‎d KINGS

گفتمان مجموعه‌اي از احكام و گزاره‌هاست كه شرايط را براي عاملان اجتماعي معنادار مي‌كند. در رويكردهاي گفتماني، برخي از مفاهيم و موضوع‌ها كنارگذاشته مي‌شوند؛ زيرا نظام‌ گفتماني بنا به ماهيتي ‌كه دارد برخي از موضوع‌ها و مفاهيم را برجسته مي‌كند و برخي ديگر را به كنار مي‌نهد. در نظام ‌گفتماني برخي از دانش‌ها بر اساس مطلوب‌هاي نظام قدرت برجسته مي‌شوند؛ زيرا آن دانش‌ها بنا به ماهيتي كه دارند به آن نظام سياسي مشروعيت مي‌بخشند. در دورۀ صفويه كه نقطۀ عطفي در تاريخ تشيع محسوب مي‌شود، دانش فقه به نهاد قدرت مشروعيت مي‌بخشيد؛ زيرا در اين دوره بسياري از كردارهاي پادشاهان بر مبناي تعاليم و آموزه‌هاي تشيع‌ شكل ‌گرفته ‌بود. در اين زمان بسياري از علما از ساير شهرهاي اسلامي به ايران‌ مي‌آمدند و تحت تأثير فضاي مساعدي ‌كه پادشاهان صفوي ايجاد كرده بودند، آموزه‌هاي شيعي را ترويج مي‌كردند. ماهيت روابط علما و پادشاهان صفوي از آ‌نجا اهميت دارد ‌كه بسياري از علماي شيعي در مشروعيت‌بخشي و تحكيم موقعيت حاكمان صفوي نقش ارزنده‌اي را ايفا كرده‌اند؛ اما برخي از اين علما در قالب همان ساختار دانشي كه به پادشاهان مشروعيت مي‌داد، از نزديك‌شدن به پادشاهان صفوي خودداري مي‌كردند و با رويكردي انتقادي، بسياري از رفتارهاي آنان را تأييد نمي‌كردند. پرسش اين پژوهش آن است كه عالمان ديني در دورۀ صفويه در ارتباط با پادشاهان به توليد چه دانشي اقدام كردند؟ اين نوشتار برآن است‌ تا با تكيه بر روش گفتمان دانش قدرت ميشل فوكو، نوع رويكردهاي موافق و مخالف علما در نهاد توليد دانش فقه را نسبت به ساختار قدرت صفوي بررسي و كنكاش كند.

Discourse is a set of commends and statements which gives meaning to the conditions for social agents. In discourse approaches, some of the concepts and subjects are excluded; because the discourse system highlights some concepts and subjects and ignores some others due to its notion. In the discourse system, some subjects are highlighted based on the favorites of the power system, because those subjects give legitimacy to the political system. In Safavid era which is regarded as a landmark in the history of Shias, the subject of religious jurisprudence provides legitimacy for the power institution, because in this era, many of kings’ behaviors are shaped based on teachings of Shia. In this era, many scientists have come to Iran from other Islamic countries and promoted Shia teachings influenced by the favorable atmosphere created by the Safavid kings. The notion of the relations between scientists and the Safavid kings is important because many of Shia scientists had important roles in legitimizing and consolidating the situation of the Safavid kings. However, some of these scientists refused to approach the Safavid kings in the frame of that scientific structure which gave legitimacy to the kings and rejected many of their behaviors with the critical approach. This research intends to analyze the opposing and proposing approaches of the scholars in producing religious jurisprudence to the power structure of the Safavid using Michel Foucault’s theory of subject and power.