واگرايي ريختي اشكول (Glis glis Linnaeus, 1766) در امتداد جنگل‌هاي هيركاني شمال ايران، شاهدي بر وجود خردپناهگاه در طي آخرين دوره يخبندان

Morphological divergence of the Fat dormouse along the Hyrcanian forests of Northern Iran, indicate about the presence of micro-refugium during LGM

ردپاي نوسان هاي اقليمي و پيش روي و پس روي يخچال ها در اعصار گذشته را مي توان در برخي از جانداران مشاهده نمود. تغيير گسترۀ پراكنش به سمت عرض هاي جنوبي در دورۀ پيش روي يخچال ها و بقاي اين جانداران در پناهگاه ها و انتشار مجدد به عرض هاي جغرافيايي بالاتر، باعث ايجاد تغييراتي ريختي و ژنتيكي شده و با بررسي اين تغيرات مي توان گسترۀ حضور پناهگاه‌هاي مهم به ويژه در دوره پليستوسن را مشخص نمود. در اين پژوهش شواهدي اوليه در خصوص نقش خردپناهگاهي محدودۀ شرقي جنگل‌هاي هيركاني كشور در آخرين دوره يخبندان بزرگ ارائه مي گردد. در اين راستا مطالعه، گونۀ اشكول (Glis glis Linnaeus, 1766) كه داراي ويژگي هاي بوم شناختي و زيستي نسبتا منحصر به فردي مي‌باشد به عنوان گونه مدل انتخاب گرديد. استخوان فك زيرين افراد متعلق به جمعيت‌هاي مختلف در امتداد جنگل‌هاي خزري ايران به شيوه استاندارد تصويربرداري شده و تحليل هاي ريخت سنجي هندسي انجام شد. نتايج حاصل از اين تحليل­ها با نتايج به دست آمده از مطالعات ژنتيكي مقايسه گرديد. نتايج حاكي از واگرايي ريختي شديد جمعيت واقع در منتهي اليه بخش شرقي پناهگاه هيركاني بر اساس صفات فك زيرين مي‌باشد كه كاملا منطبق بر يافته هاي ژنتيكي پيشين مي‌باشد. همچنين ويژگي هاي ريخت شناختي ظاهري از قبيل ميانگين وزن، ميانگين طول بدن و طول دم نيز اختلاف معناداري را با ساير جمعيت‌هاي مورد بررسي در مركز و منتهي اليه غربي محدوده جنگل‌هاي خزري نشان ميدهد.

Quaternary climatic fluctuations had remained phylogeographical footprints on some organisms. Relocation of northern populations of many species to the southern parts during ice ages, followed by subsequent northward expansions from refugia during interglacial periods had been resulted in intraspecific morphological and molecular divergence. This model has been used Fat Dormouse was used as a model species for investigation about such events that happened in the Hyrcanian Refugium. By photographing of lower mandibles we would able to compare morphological differences between populations distributed along the Hyrcanian forests. We compared our results with previous molecular findings. However the role of remnant Hyrcanian forests as a refugium has been confirmed by some investigations but longterm survival and isolation of some species in this refugium from eastern and northern parts of Palearctic region trigged inter population’s evolutionary divergence. By investigation about these evolutionary diverged traits, some micro refugiums can be defined along the Hyrcanian refugia. In this study, we found some preliminary documents about the presence of eastern micro refugia based on morphological divergence of Glis glis as a model species.