مأخذ يك قصه و يك تمثيل مثنوي در ادب عامه

The Source of One Story and an Allegory of Masnavi in Folktale

در مقاله حاضر مأخذ يك قصه و يك تمثيل مثنوي معنوي در ادب عامه نشان داده ­شده است. نخست حكايت عاشقي كه شب در ميعادگاه به خواب رفت و معشوق كه او را خفته يافت، گردكاني چند در جيب او نهاد از دفتر ششم. شارحان مثنوي براي اين قصه مآخذي در ادب رسمي نشان داده­‌اند؛ اما مأخذ آن در ادب عامه براي اولين بار در اين مقاله و در حكايت عشق فرخ جواهري و فرخنده‌­بانو، دختر پادشاه ديلمان، نشان داده شده ­است. تمثيل مورد بررسي در اين تحقيق، بانگ كردن سگ‌­بچگان در شكم سگ حامله از دفتر پنجم است كه براي آن هيچ مأخذي در ادب رسمي و ادب عامه نشان داده نشده و در اين مقاله براي نخستين بار مأخذ آن در بخشي از افسانۀ عاشق شدن پسر پادشاه مشرق به دختر پادشاه مغرب ـ كه روايت مفصلي از حكايت مشهور شرط‌­ بندي سيمرغ با سليمان است ـ نشان داده شده­ است. علاوه بر ذكر مأخذ قصه و تمثيل يادشده، تغيير و تبديلاتي كه مولانا به شيوۀ معهود خود در روايات عاميانه و رسمي اين قصه و تمثيل انجام داده نيز بحث و بررسي شده ­است.

Sacrifice is a religious custom spreading among different folks and nations with various purposes. Many religious traditions recommend killing an animal in order to stay away from disaster or to avert it. Some scholars take into account that the killing a camel ordered by Esfandiyār in the story of Rostam and Esfandiyār, and also the killing of Siavash by Afrasiyab and Sorkheh due to command of Rostam are amongst the types of sacrifice. The present research which has been conducted in a fundamental way, based on library studies and descriptive-analytic method has tried to show that there is no ritual sacrifice in the story of Rostam and Esfandiyār (killing a camel by the order of Esfandiyār) and the story of Siavash (how to kill Siavash and Sorkhe). To clarify this issue, the story of Rostam and Esfandiyār and Siavash in Shahnameh has been analyzed after analyzing and defining the sacrifice custom. Finally, there is no sign of sacrifice in these two stories, and killing a camel in the story of Rostam and Esfandiyār is a kind of apotropaic magic.