ارزيابي شدت كارآيي مكاني كاربري اراضي در بخش مركزي شهر، مطالعه موردي: بخش مركزي شيراز

Evaluation of land use efficiency in City Centers (Case Study: Shiraz)

گسترش كالبدي شهرها دگرگوني اجتماعي، اقتصادي و كالبدي گونا گوني را در پي دارد. از منظر اجتماعي، اصلي ترين آنها جابه جايي و تحركات جمعيت شهري و مهاجر در نقاط مختلف شهر است. در بُعد كالبدي، توسعه فيزيكي ناموزون و توليد فرمهاي شهري گونا گون از بارزترين تظاهرات گسترش بي رويه شهرها محسوب مي شود. به تبع اين دگرگوني ها، تغيير در تنوع و تركيب كاربري هاي شهري در بخش مركزي شهرها بسيار بيشتر از ديگر بخش هاي شهر نمايان مي شود كه در بسياري از موارد از جمله بخش مركزي شهر شيراز، به عنوان يكي از مسائل شهري، برجسته شده است. بخش مركزي شيراز در گذشته داراي تركيب مناسب، سازگار و متنوعي از كاربريها بوده، به گونه اي كه از شدت كارآيي مكاني بيشتري نسبت به ساير محدوده هاي شهر برخوردار بوده است. امروز با يك نگاه موشكافانه مي توان دريافت، هرجا كه اين تركيب و تنوع از بين رفته، با جابه جايي جمعيتي و فرسودگي كالبدي همراه شده و زوال شهري ظهور پيدا كرده است. بنابراين پژوهش حاضر اين سئوال اساسي را مورد پرسش قرار داده است كه چه رابطه اي بين ابعاد تركيب كاربريها )اختلاط كاربري( و شدت كارآيي مكاني كاربري هاي شهري وجود دارد؟ هدف كلي اين تحقيق، معرفي رويكرد توسعه شهري مبتني بر تركيب كاربريها به عنوان يكي از رويكردهاي نوين توسعه شهري و كاربرد مدل مفهومي مورد نظر آن در ارزيابي شدت كارآيي مكاني كاربري اراضي شهري است (در اين مطالعه: بخش مركزي شهر شيراز). در اين پژوهش، ابتدا ابعاد تركيب كاربري هاي شهري بخش مركزي شيراز براساس مدل مفهومي آلن راولي از تركيب كاربريها، كشف شده و سپس با اتخاذ آن به عنوان متغير مستقل، ميزان شدت كارآيي مكاني كاربري هاي بخش، مورد ارزيابي قرار گرفته است. مدل تحليل فضايي كه براي اين منظور در نظر گرفته شده، مدل Intensity Zoning Control است. همچنين براي ارزيابي روابط، از روشهاي آماري مانند آناليز واريانس، آزمون Chi Square و ضريب همبستگي استفاده شده است. ضريب همبستگي پيرسون بين شدت كارآيي مكاني كاربري هاي بخش مركزي شهر شيراز و ابعاد تركيب كاربريها برابر با 0.191 بوده است. در تفسير اين آماره مي توان بيان كرد كه حدود 19 تا 20 درصد كارآيي مكاني كاربري هاي شهري در اين بخش، مستقيماً به الگوهاي تركيب كاربريها مربوط مي شود. همچنين مقادير نسبت بين مربع ميانگين رگرسيون و مربع ميانگين باقيمانده ها نشان داد كه با افزايش يك واحد در مقدار متغير مستقل يا همان تركيب كاربريها، برابر با 4.6 واحد به شدت كارآيي مكاني كاربريهاي بخش مركزي افزوده مي شود. در نهايت نتايج اين مطالعه نشان داد، دست كم 20 درصد از پويايي و كارآيي مكاني كاربري ها به اين متغير بازمي گردد؛ از اين رو مي توان اين رابطه را در تهيه طرحهاي شهري و برنامه ريزي هاي شهرسازانه، مورد توجه قرارداد.