تدوين چارچوب مفهومي از خوانش نام و پيام مكان در ارتباط با ماهيت و ظرفيت مكان (مطالعه موردي: مكان هاي شهري اردبيل)

Towards a conceptual framework of place name and message reader in association with its nature and capacity, Case Study: the city of Ardabil

خوانش نام مكان در متن شهر به ­مثابه يكي از ريشه­ هاي هويتي آن قادر است به شناخت طبع و طعم فضا و مكان از خلال بازانديشي ارتباط آن با تمناها و نيازهاي زمينه ­اي و زمانه­ اي بپردازد. به­ محض شنيدن اين نام است كه تصويري از كليت و پيكره مكان در ذهن شكل مي­ گيرد. ارتباط بين نام يك مكان با محيط طبيعي و مصنوع مي تواند همان ارتباط اجزاي فرمي و محتوايي آن مكان مفروض شود. وقتي كه نام هاي نخستين (قديمي) شهر، محله، گذر و يا مكان خاصي از يك شهر به ميان ميآيد، در ذهن شهروند آن مكان با ويژگي هاي منحصر به فردش تداعي مي گردد. ممكن است مدت­ ها از تخريب كالبدي مكاني بگذرد اما همچنان نام آن در ذهنيت باقي مانده و بر كيفيت، مفهوم و صفت مكان يا روحيات و ذوقيات ساكنان آن اشاره داشته باشد. انطباق يا عدم انطباق نام مكان با عينيت و صفت موجود آن، مي‌تواند عيار بارزي در شفافيت و خوانايي و يا بحران آن تلقي شود. اما در فرايند توسعه شهري معاصر، مسئله ابعاد هويتي، كيفيتي و ذهنيتي نام ­ها ناديده گرفته مي ­شود. حوزه مطالعات شهري ارتباط عوامل عيني_ذهني و معنايي_كالبدي نام­ هاي مكاني را در امر طراحي شهري و منظر يا مهم نمي ­داند يا قادر به ­حساب آوردنش نيست. هدف اين مقاله بازشناخت اهميت اين ارتباط و نحوه تكوين فضاها و مكان­ هاي شهري با نام گذاري هاي آنهاست و بر توضيح نحوه بازتاب آن و نيروهاي آن بر چشم ­­انداز مكان ­شهري متمركز است. نمونه پژوهش، شهر اردبيل و بافت تاريخي آن است كه كاوش آن به­ دليل برجستگي تاريخي_فرهنگي اردبيل و قدمت بيش از سي قرن آن اهميت شاياني دارد. اكثر محلات و گذرهاي قديمي در بافت تاريخي شهر حتي امروزه واجد نام هاي تاريخي و رايج آن روزگار است. در تدوين ادبيات و چارچوب نظري، از اسناد و متون داخلي و خارجي به روش تحقيق توصيفي_تحليلي براي استخراج و دسته­ بندي مشخصه ­ها استفاده شد. شناسايي نام هاي نخستين مكان ها، بيشتر بر مبناي آثار روشنفكري، نقشه ها، تصاوير، نقاشي و گراوور به همراه برداشت هاي ميداني و مصاحبه صورت گرفت. پژوهش نشان مي دهد عوامل مختلف سياسي، تاريخي، اجتماعي، فرهنگي و زيست محيطي در نام گذاري سنتي مكان هاي مختلف شهري و به خصوص شهر اردبيل نقش عمده اي داشته و رنگ و وزن بيشتري را به مقدس بودن، سياسي و بازرگاني بودن اين شهر مي­ دهند. به ­نظر مي ­رسد نام­ ها استعاره از بازنمايي همان چيزهايي هستند كه در چشم ­انداز، ظرفيت و ذهنيت شهر بوده و هست و يا مي ­تواند باشد.

Place names, as identity roots of those places, are able to convey the nature and flavor of the place and space through reconsidering its connection with the contextual and temporal needs. As soon as the name is heard, an image of its wholeness and figure is shaped in our mind. The connection between a place’s name and the natural or build environment can be the same connection between the formal and conceptual components. When the original name of a city, neighborhood, alley or a specific place is mentioned, it will be illustrated with its unique characteristics in one’s mind. A place could be physically destroyed for a long time, but its name may stay in the minds of people and recall the quality, concept and feature of the place and its inhabitant’s mood and taste. Whether or not a place’s name is consistent with its objective reality and existing attributes can be considered as a significant measure of transparency and readability. However, the identity, quality and subjective dimensions of names are ignored in contemporary urban developments. Urban studies do not address the connection between the objective-subjective and semantic-physical factors of place names in the urban and landscape design. The purpose of this paper is to recognize the importance of connection between urban areas and places and their naming. It focuses on explaining its reflection and its force on the urban place’s perspective. The case study is Ardabil city and its historical fabric. It is of utmost importance to investigate this matter due to the historical-cultural eminence of Ardabil with more than 30 centuries of history. Most of the old neighborhoods and alleys in the historical fabric of the city have historical names, in a way that the old passages of the city are still called by the same historical names. This study is in need of credible documents and sources. The research method in this study is the mixed approach. To identify the original names of the places, the descriptive-analytic research method was used, which is based on documentation (texts, maps, images) along with field studies. The research results showed that political, economic, social, cultural and environmental factors had significant effects on traditional naming of urban places, especially in Ardabil. In addition, in some cases, the physical form and soul of a place is determined by its formation process. Such processes give more weight and color to the holiness of the city and its political and commercial dimensions. It seems that the names are metaphors representing the same things that were, are or could be in the city’s landscape, capacity and subjectivity.