بازيابي خاستگاه‌هاي تازه از قصه‌هاي عامه در شعر «قصۀ شهر سنگستان» از مهدي اخوان‌ثالث

Investigating the new origins of folk tales in “ Shahre – Sangestan’s’’ poem by Mehdi Akhavan Sales

«قصۀ شهر سنگستان» از اشعار پرآوازۀ مهدي اخوان‌ثالث است. قصه روايت شهرياري است كه همۀ ساكنان شهرش به سنگ بدل شده‌اند و او در پي راه چاره‌اي براي نجات آن‌هاست. از شخصيت‌هاي اين شعرِ روايي دو كبوترند كه از سرگذشت شهريار آگاهند و راه رهايي را به او مي‌نمايانند. در اين پژوهش با روش تحليل محتوا، خاستگاه بن‌مايۀ «غيب‌گويي پرنده» در فرهنگ عامه و ادبيات فارسي (در 370 داستان عاميانه و صد منظومۀ عاشقانه) بررسي شده است. با تأمل در نمونه‌هاي مشابه مي‌توان گفت كه اين بن‌مايه در سه دسته جاي مي‌گيرد: 1. بازگفتِ سرگذشت قهرمان از زبان پرنده؛ 2. پي‌بردن به خاصيت جادويي درخت از زبان پرنده؛ 3. تبديل ‌شدن دختر به پرنده كه ساختار دستۀ اول به شعر اخوان‌ثالث نزديك‌تر است. نمونه‌هايي مشابه با روايت اخوان‌ثالث به‌ويژه در قصه‌هاي عامه وجود دارند كه مي‌توانند پيشينه‌اي روشن براي بازپردازي اخوان‌ثالث در روايت «قصۀ شهر سنگستان» باشند. با اينكه دو نمونه از اين بن‌مايه در ادبيات رسمي گذشته بازيابي شده، خويشكاري‌هاي بن‌مايۀ «غيب‌گويي پرنده» در «قصۀ شهر سنگستان» با خويشكاري‌هاي آن در داستان‌هاي عامه همانندي بيشتري دارد و بسامد آن در قصه‌هاي عامه بيشتر است. با توجه ‌به تصريح اخوان‌ثالث بر علاقه‌اش به استفاده از ادبيات عامه، وام‌گيري او در بن‌مايۀ مدنظر در شعر «قصۀ شهر سنگستان» ـ كه اساس اين مقاله است ـ پذيرفتني‌تر مي‌شود.

"The Story of “Shahre Sangestan’’ is one of the most famous poems of Mehdi Akhavan Sales. The story turns around the narration of a city where all its inhabitants have changed into stone and are looking for a way to save them. Among the characters in this poem are two pigeons who know the story of Shahriyar and give him a way to free himself. In this research, by content analysis method, the origin of the "loss of consciousness of the bird" in Persian and folk tales (370 folk tales and one hundred love collection) was studied. Taking into consideration these cases, the authors have tried to divide this content into three categories: 1. the revealed history of the hero according to bird, 2. Recognizing the magic properties of the tree according to bird; 3. Girl’s transformation to tree whose first structure is closer to Akhavan's poetry. There are examples similar to Akhavan's narrative, especially in popular narratives that can provide a clear background for the reconstruction of Akhavan's poetry in the story of the "Sangestan tale". Although two examples of this content have been reconstructed in Persian antique and official literature; but the occult’s function of bird in "Sangestan tale" is more similar to folk tales than other functions and its frequency is higher in folk tales. Given the fact that Akhavan shows his interest to folk literature, his borrowing in the article entitled “Shahre Sangestan ", which is the basis of this article, is more acceptable.