تحليل ريخت‌شناسي داستان هماي و همايون خواجوي كرماني

ساختارگرايي نوعي شيوۀ پژوهش است كه به تحليل ساختارها مي پردازد و قواعد كلّي حاكم بر آنها را مورد بررسي قرار مي دهد. يكي از رويكردهاي ساختارگرايانه در ادبيات، روايت شناسي (narratology) يا بررسي ساختاري روايت است. نخستين مطالعات رسمي در اين زمينه، تحقيقات ولاديمير پـراپ بر روي يك صد قصّۀ عاميانۀ روسي بود كه منجر به انتشار كتاب ريخت شناسي قصّه هاي پريان شد. وي ساختار روايي  آن قصّه ها را در هفـت حوزۀ عملياتي و سي ويك خويشكاري خلاصه كرد. منظومۀ هماي و همايون سرودۀ كمال الدّين ابوالعطا خواجوي كرماني، ملّقب به نخلـبند شعرا، عارف و شاعر بزرگ قرن هشتم هجري از مهم ترين روايت هاي كهن فارسي به شمار مي رود. در اين مقاله ساختار افسانۀ يادشده برمبناي الگـوي ريخـت شناسي پـراپ و روش تحليل محتوا مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته و نتايج حاصله بيانگر آن است كه اكثر خويشكاري هاي مورد نظر پراپ در اين داستان موجود است و نظام پيشنهادي و مدل روايت شناسي وي دربارۀ حوزه هاي عمليات و ساير اجزا و عناصر سازندۀ قصه نيز در تجزيه و تحليل ساختاري هماي و همايون و ديگر آثار روايي ادب كلاسيك فارسي تا حدود زيادي قابليّت تطبيق و كاربست دارد.