پديد آورندگان :
صالحي كاخكي، احمد دانشگاه هنر اصفهان - دانشكده مرمت , كيانمهر، قباد دانشگاه هنر اصفهان - دانشكده صنايع دستي , قليچ خاني، حميدرضا , خسروي بيژائم، فرهاد دانشگاه هنر اصفهان
كليدواژه :
خوشنويسي صفوي , معماري صفوي , تزئينات معماري , كتيبه نستعليق
چكيده فارسي :
يكي از جذاب ترين و متنوع ترين تزئينات معماري بناهاي دوره صفوي، كتيبه هاي نستعليق هستند كه به شيوه هاي مختلف در بناهايي با كاربري هاي متنوع اجرا شده اند. اين كتيبه ها حاوي اطلاعات ارزشمندي مانند توصيف بنا، بانيان و هنرمندان نيز هستند كه شناسايي و معرفي آنها به روشن شدن زواياي پنهان تاريخ هنر معماري و خوشنويسي ايران منجر مي شود. علاوه بر اين، جنبه هاي زيبايي شناسانه اين آثار نيز قابل بررسي است. از اين منظر، يكي از نكاتي كه نمي توان به آن بي توجه بود، گوناگوني شيوه هاي اجرايي كتيبه ها است كه تاثير آن بر كيفيت خوشنويسي بي تاثير نبوده است. هدف اين پژوهش، شناسايي شيوه هاي رايج و معرفي شيوه هاي كمتر شناخته شده در اجراي كتيبه هاي نستعليق در تزئينات وابسته به معماري دوره صفوي است تا از اين منظر، راه هاي پيوند دو هنر شناخته شده ايرانيان در دوره اسلامي خوشنويسي و معماري هر چه بيشتر آشكار شود.
در پژوهش بنيادي حاضر كه به روش توصيفي تحليلي انجام گرفته، از شيوه نمونه گيري طبقه بندي پسين استفاده شده است. بر اين اساس، 205 كتيبه در دسترس در 137 بناي تاريخي صفوي مورد مطالعه قرار گرفته كه اطلاعات بيش از شصت درصد آن ها به روش ميداني جمع آوري و مستندنگاري شده است. بر پايه نتايج حاصله، بناهاي حاوي كتيبه نستعليق در دوره صفوي را مي توان در قالب 11 كاربري دسته بندي نمود كه بيشترين كاربري آن ها به ترتيب بناهاي مقبره اي، مساجد، مدارس و آب انبارها هستند.
نتايج به دست آمده بيانگر آن است كه شروع كتيبه نگاري نستعليق، به شيوه حجاري و از اواسط قرن نهم هجري در مجموعه هاي آرامگاهي شهر هرات بوده است. در دوره صفوي، اين سنت ادامه يافته و به 6 شيوه اجراي اصلي حاوي 17 زير مجموعه متمايز قابل تفكيك است. درصد فراواني كتيبه ها نشان مي دهد كه رايج ترين شيوه هاي اجرايي به ترتيب: حجاري (51 %) و كاشي كاري (24.9 %) است و تزئينات گچي، چوبي، فلزي و نقاشي از نظر تعداد نمونه، در رده هاي بعدي قرار مي گيرند. ترتيب زماني به كارگيري اين شيوه ها نيز بر پايه نمونه هاي حاوي تاريخ، ارائه شده است
چكيده لاتين :
One of the most attractive and most diverse decorations of the Safavid period architecture is Nastaliq
inscriptions that have been implemented in different ways in buildings with different applications.
The scrolls contain valuable information such as a description of the building, patrons and artists
who identify and introduce them to clear the hidden aspects of architecture and calligraphy history.
In addition, the aesthetic aspects of this work are also being investigated. From this perspective, one
of the things that cannot be oblivious to it, the variety of practices those impacts on the quality of
calligraphy in the inscriptions. The aim of this study is to identify common practices and introducing
lesser-known practices in the implementation of Nastaliq inscriptions in the architectural decoration
belonging Safavid dynasty.
This fundamental research is the descriptive study was conducted; the sampling method used is Post
Stratification. Accordingly, the 204 available inscriptions have been studied. More than sixty percent
of the documentary has been gathered by field researches. The results indicate that the first Nastaliq
inscriptions were in 9th mid-century A.H. carving used in the series of gravestones in Herat.
Results show that in the Safavid period, this way has continued. In this period, the techniques divided
to 6 main ways which containing 17 separable distinct subsets. The abundance percentage of the most
common methods in inscriptions shows that: Stoney (51%) and Tile working (24.9%) are the most
two usage ways. After those, the ornaments made of plaster, wood, metal and painting in terms of
the number of samples are the other techniques. According to the classification of different methods,
there are 6 unique techniques in research samples: Koshte-bori and Tokhme-gozari (two branches of
Stucco Decorations) at Pinia House in Naein and Nim-Avard School at Isfahan, Laye-Chini (Gilded
Decoration on Plaster) at Aliqapou Palac in Isfahan, Hakkaki (Wood Engraving) at Jame mosque
in Natanz, Moshabbak-felez (Metallic Reticular) at Darbe-Imam in Isfahan and Qalamzani Barjaste
(Metallic Relief Scrimshaw) at Chaharbagh School in Isfahan. Also, when applying such methods was used in architectural decoration are investigated based on
dated samples. On the basis of dated inscriptions can be proposed as follows: the first technique is
Stone Carving at 922-923 A.H. in Maydan mosque in Kashan and tomb of Imamzade Abolfotooh
in Vanshan. Mosaic Tile is the next method which used probably in 918 and certainly in 951 A.H.
After these two styles, respectively: Woodcut (963 A.H), Stucco (979 A.H), Metallic Scrimshaw
(1011 A.H), Wood Engraving (1012 A.H), Stone Engraving (1020 A.H), and Stone Mosaic (1031
A.H), Haft-Rang Tile (1034 A.H), Painting (1073 A.H), Metallic Reticular (mid-11th century A.H),
Rooye-koobi (1091 A.H), Tokhme-gozari and Laye-Chini (early 12th century A.H) and finally
Metallic Relief Scrimshaw (1120 A.H).
This study shows that the variety of technical method used in Nastaliq Inscription was limited on
first half of Safavid era and the culmination of a variety of methods has been in the 11th century A.H.
