تاثير وجوه موازي اسلام و مسيحيت بر شكل‌گيري معماري كليسا و مسجد (با تاكيد بر روند تبديل كليسا به مسجد در دوران عثماني)

The Impact of Parallel Aspects of Islam and Christianity on the Process of Converting Church to Mosque: During the Ottoman Era

اسلام به‌طور سريع و در مدتي كوتاه‌تر از نيم‌قرن، در ابعاد گسترده‌اي-از اسپانيا تا مرزهاي چين- گسترش يافت. درصورتي‌كه مسيحيت با روندي بسيار آرام و در خلال چندين قرن صورت گرفت. پس از گسترش اسلام در غرب آسيا، نياز به شهرهايي متناسب با الگوي زندگي اسلامي، باعث گرديد در بسياري از شهرها مسلمانان به دنبال تحول در زيربناهاي فكري جامعه و درعين‌حال با ايجاد كم‌ترين تغيير در كالبدهاي موجود، رويكردي را به وجود آوردند كه بناهايي مانند كليساها را به مساجد تبديل نمايند. اين پژوهش با مطالعه‌ي روند تبديل كليساها به مساجد در دوره صدر اسلام به بررسي جنبه‌هاي مختلف تاثيرات اعتقادي آيين اسلام و مسيحيت بر معماري خواهد پرداخت. پرسش‌هاي مطرح‌شده در اين پژوهش مربوط است به ريشه‌هاي شكل‌گيري فضاي مسجد و كليسا و بررسي روند جريانات اعتقادي- مذهبي اديان اسلام و مسيحيت كه چگونه متاثر و متبلور از انديشه‌هاي اسلامي در معماري مسيحيت در جريان تبديل كليسا به مسجد بوده است. فرضيه پژوهش علت شكل‌گيري جريان تاريخي تبديل كليسا به مسجد را ناشي از حضور وجوه موازي در انديشه‌هاي عرفاني و الهيات اديان اسلام و مسيحيت دانسته و بيانگر انديشه‌هاي انعطاف‌پذير دين اسلام در تاثيرپذيري از الگوهاي زيبايي شناسانه است. بر اساس پرسش‌هاي مطرح‌شده و با هدف اثبات فرضيات فوق، اين پژوهش با كمك راهبرد تحقيق تفسيري- تاريخي و با استفاده از روش تحقيق كتابخانه‌اي، با رويكرد تطبيقي به تحليل موردي نمونه‌هاي كليساهاي تبديل‌شده به مساجد، مي‌پردازد. ريشه‌يابي و تطبيق عرفان و الهيات مشترك تاثيرگذار بر معماري بناهاي عبادتگاهي اسلام و مسيحيت، با بيان جنبه‌هاي موثر در ايجاد جريان تاريخي تبديل كليسا به مسجد، نشانگر انعطاف‌پذيري دين اسلام در مقابل انتخاب بهترين الگوهاي موجود براي تامين نياز مسلمانان و اجتماع در يك بناي عبادتگاهي بوده است. بناي كليسا بر مبناي نظام اعتقادي مسيحيان توانسته به مكان مناسبي براي مسلمانان با هدف مشترك تجمع يكتاپرستان براي عبادت پروردگار تبديل گردد.

Islam spread quickly less than half a century on a large scale - from Spain to the borders of China. While, Christianity spread slowly during several centuries. After the spread of Islam in the West of Asia and the evolution of intellectual foundation of the community, the need for creating cities in accordance with Islamic lifestyle through making the least changes to the existing structure, resulted in adopting a new approach like converting churches into mosques in many Muslim cities. This research studies the various aspects of Islamic and Christianity beliefs on the process of converting churches into the mosques. The questions are: How have the formation of spaces in churches and mosques influenced by Islamic and Christian ideological flows? How have the Islamic thoughts embodied in the Christian architecture, during the process of converting churches into the mosques? The hypothesis of this research is: “the formation of historical process of converting churches into the mosques is because of either existence of parallel aspects in Islamic and Christian theology or flexibility of Islamic thoughts in influencing by aesthetic patterns”. Based on the research questions and to examine the hypothesis, we analyze the process of converting churches into the mosques through using library source and adaptive approach of historical-interpretive method. Findings indicates that the origins of these monumental buildings is the simple form of a house that later developed to magnificent architectural forms in response to historical events. Due to the idea of collective worship in Islam, more diverse range of religious buildings were created in Islamic era than Christian era. The introduction of Islam to the new cities and its political power influenced the architectural aspects of the cities. In spite of the parallel aspects and common roots of the early churches and mosques, it was probable that churches were used for different purpose, but the process of converting churches into the mosque in the newly Muslim regions shows the compatibility of Islam with the culture, ideology and the main purpose (worship of God) of Christianity.