بررسي جايگاه گنبد در الگوهاي كالبدي مساجد معاصر

در صدر اسلام، نقش كالبدي مساجد اهميت زيادي نداشت، ليكن با گذشت زمان مسجد توانست از منظر كالبدي نيز به عنوان يك عنصر تأثيرگذار در شهرهاي اسلامي عمل كند. تأثير كالبدي مساجد به مرور به گونه اي خاص و پراهميت شد كه در مقاطعي از تاريخ، مسجد به شهر اسلامي هويت مي بخشيد و به محيط شهري معنا مي داد و موجب خوانايي و جهت دهي آن مي شد. در نگاه به آنچه از فرم مسجد به ذهن مي آيد، گنبد جايگاه ويژه اي به خود اختصاص مي دهد. با توجه به الگوهاي مختلف در طراحي كالبد مساجد نوين ديدگاه هاي مختلفي نيز در مورد حضور و يا عدم حضور گنبد در فرم كالبدي مساجد وجود دارد. در اين مقاله ضمن ريشه يابي ورود گنبد در فرم مساجد و روند تكامل و تثبيت آن در مسجد سعي در شناسايي الگوهاي طراحي فرم مسجد از لحاظ ديدگاه شان نسبت به گنبد داريم و به تحليل فرم كالبدي نمونه هايي از مساجد معاصر شهر تهران از لحاظ كيفيت استفاده شان از گنبد پرداخته ايم. در پژوهش حاضر روش تحقيق از نوع توصيفي تحليلي و جمع آوري اطلاعات از روش كتابخانه اي و نمونه موردي است. با بررسي نمونه ها اين نتيجه حاصل شد كه مساجد با كالبدي سنت گرا همواره از گنبد استفاده مي كنند و اكثراً از فرم و روش قديم سنتي بهره مي جويند، حال آنكه معماران نوگرا سعي در ايجاد مساجد بدون گنبد و يا گنبد با فرم هاي جديد و مصالح جديد دارند. به طور كلي بايد دقت داشت كه اصولاً در معماري، توجه به موضوع و درك عمقي آن، نخستين شرط الزامي اصالت و صحت طراحي است. عدم تعمق خاص و كشاف در موضوع و اصالت ندادن به آن، به نفي بصيرت و عمق گرايي در معماري منتهي مي شود. اطلاع اجماعي و متكي بر عادات بدون بازنگري و رجوع به مفاهيم، در تمام انواع معماري به ويژه مسجد، اشتباهي فاحش است.