بررسي تأثير آتش سوزي بر پايداري خاكدانه ها، عوارض قابل مشاهده سطحي در مقياس هاي مختلف

سابقه و هدف: تخريب اراضي جنگلي در اثر آتش سوزي يكي از بزرگترين مشكلات زيست محيطي شمال كشور است كه به طور معني داري پوشش گياهي و عوارض قابل مشاهده سطح خاك را تغيير داده و بنابراين بر ميزان پايداري خاكدانه ها در برابر نيروهاي فرساينده تأثيرگذار مي باشد. با داشتن اطلاعات كامل از ميزان پايداري خاكدانه ها در مقياس خرد و نوع عوارض مرتبط با فرسايش خاك در مقياس هاي كرت و حوضه آبخيز بهتر مي توان در مورد خطر فرسايش در منطقه قضاوت كرد. اين پژوهش با هدف بررسي تأثير آتش سوزي بر پايداري خاكدانه ها، عوارض قابل مشاهده سطحي و ويژگي هاي پوشش گياهي در مقياس هاي خرد، كرت و حوضه آبخيز در بخش هايي از اراضي جنگلي واقع در شمال غرب استان گيلان انجام گرفت. مواد و روش ها: در قطعاتي در داخل محدوده 15 ناحيه آسيب ديده در اثر آتش سوزي و 15 منطقه نسوخته مجاور آنها، در پنج واحد ژئومورفولوژي مختلف، شاخص هاي پايداري خاكدانه ها در مقياس خرد و اشكال ميكروتوپوگرافي فرسايش و درصد لاشبرگ در مقياس كرت اندازه گيري شدند. همچنين برخي ويژگي هاي پوشش گياهي، شاخص تراكم آبراهه ها و برخي از اشكال مورفوديناميكي فرسايش مورد بررسي قرار گرفتند. يافته ها: نتايج آناليز واريانس نشان داد كه شاخص هاي پايداري خاكدانه ها، درصد لاشبرگ و شاخص تراكم آبراهه ها اختلاف معني داري بين نقاط آتش سوزي و شاهد (داخل گروه ها) داشتند. در بين واحدهاي ژئومورفولوژي (بين گروه ها) نيز تنها از نظر درصد لاشبرگ اختلاف معني دار وجود داشت. نتايج همچنين مشخص كرد كه حدود چهار تا پنج سال طول كشيد تا ميزان شاخص هاي پايداري خاكدانه ها و تراكم آبراهه ها به شرايط قبل از آتش سوزي برسد. همچنين افزايش شدت آتش سوزي از كم به زياد و تغيير نوع آتش سوزي از سطحي به تاجي بيشترين تأثير را بر ميانگين وزني قطر خاكدانه ها داشت. نتايج بررسي اشكال ميكروتوپوگرافي فرسايش در مقياس كرت نشان داد كه برخي از آنها در نقاط آتش سوزي نسبت به شاهد دچار تغيير شده بودند. در مقياس حوضه آبخيز نيز شيارها، لغزش هاي رخ داده و خندق ها بيشتر در نواحي آتش سوزي وجود داشتند. ضرايب همبستگي ايجاد شده بين ويژگي هاي مربوط به مقياس هاي مختلف مشخص كرد كه همبستگي معني داري بين برخي ويژگي هاي اندازه گيري شده در مقياس هاي مختلف وجود دارد. نتيجه گيري: از شاخص هاي پايداري خاكدانه ها مي توان در مقياس خرد به عنوان يك معيار ارزيابي مفيد در بررسي ميزان قدرت شكل گيري اشكال مختلف ميكروتوپوگرافي و مورفوديناميكي فرسايش خاك در مقياس هاي كرت و حوضه آبخيز استفاده كرد. نتايج اين بررسي مي تواند در ارزيابي خطر فرسايش خاك هاي اراضي جنگلي و مديريت جنگل به كار رود.