مطالعه اثرات تغيير كاربري اراضي و احداث مزارع نيشكر برخصوصيات فيزيكوشيميايي، كاني‌شناسي و ميكرومورفولوژيكي خاك در منطقه جنوب خوزستان

سابقه و هدف: كشت گياه نيشكر با شرايط منحصر بفرد جهت رشد مانند دوره كشت طولاني، مصرف زياد آب و استفاده گسترده از ادوات سنگين كشاورزي در مراحل مختلف كشت و كار، مي‌تواند بر خصوصيات خاك و در نتيجه حفظ منابع خاك، اثرات مختلفي داشته باشد. هدف از اين پژوهش، بررسي تأثير تغيير كاربري اراضي زمين‌هاي باير جهت كشت نيشكر برخصوصيات فيزيكي، شيميايي، كاني‌شناسي و ميكرومورفولوژيكي جنوب خوزستان است. مواد و روش‌ها: منطقه مورد مطالعه مزارع كشت و صنعت اميركبير در 45 كيلومتري جنوب اهواز بر روي اراضي دشت خوزستان واقع شده‌ است كه از لحاظ فيزيوگرافي، دشت آبرفتي رودخانه‌اي محسوب مي‌شود. رژيم رطوبتي و حرارتي منطقه به‌ترتيب اريديك و هايپرترميك است. جهت انجام اين تحقيق، ابتدا شناسنامه تمامي مزارع اين كشت و صنعت بررسي شده و تعداد چهار مزرعه نيشكر با بيش از 15 سال سابقه كشت كه مشكل و محدوديت خاصي نداشتند، انتخاب شد. در هر كدام از اين مزارع، خاكرخي‌ حفر و مطالعات مورفولوژيكي و صحرايي بر روي آنها انجام شد. به‌همين ترتيب در زمين مجاور هر كدام از آنها نيز كه در طي سال‌هاي مزبور بصورت دست نخورده باقي مانده‏اند، خاكرخ‌هاي شاهد به فاصله تقريبي30 متر حفر شد. نمونه‌برداري از خاك عمق‌هاي متناظر 300، 6030 و 9060 سانتي‌متري نيز جهت مقايسه ميانگين اعماق مختلف، صرف‌نظر از نوع افق خاكرخ‌ها انجام شد. خصوصيات فيزيكوشيميايي شامل پتاسيم قابل جذب، كربن آلي، ظرفيت تبادل كاتيوني و توزيع اندازه ذرات اندازه‌گيري شد. در كنار آن تجزيه‌هاي كاني‌شناسي و ميكرومورفولوژيكي نمونه‌ها نيز انجام و محاسبات آماري با نرم افزار آماري SPSS و مقايسات لازم انجام شد. يافته‌ها: يافته‌هاي اين پژوهش نشان داد تغيير كاربري اراضي و زير كشت بردن زمين‌هاي باير در منطقه نيشكركاري خوزستان با خاك‌هاي شور و با كيفيت پايين، سبب تغيير در برخي شاخص‌هاي كيفيت خاك شده است اما شدت اين تغييرات براي خصوصيات مختلف خاك يكسان نبود. پارامترهايي هم‌چون هدايت الكتريكي، پتاسيم قابل جذب و توزيع اندازه ذرات از جمله عواملي بودند كه در غالب زمين‌هاي كشت شده، دستخوش تغيير شده بودند. در اين تحقيق تفاوت معني‌داري درميزان اسيديته خاك در اثر تغيير كاربري اراضي مشاهده نشد كه اين امر مي‌تواند به قدرت زياد بافري خاك و مقدار بالاي كربنات‌ها در اين اراضي نسبت داده شود. همچنين كشت نيشكر باعث ايجاد تغييراتي در كاني‌هاي رسي در منطقه مورد مطالعه شده است كه غالب اين تغييرات به تحول كاني‌ها در اثر كاهش در برخي عناصر از جمله پتاسيم مربوط مي‌شود. برخلاف اراضي باير تشكيل رس‌هاي قابل انبساط در خاك‌هاي كشت شده مشاهده مي‌شود. تشكيل اين كاني‎ها به‌خصوص در افق‌هاي سطحي اين اراضي، اغلب از تحول ايليت و تحول رشته‌هاي پالي گورسكايت حاصل شده است. تحول در افق‌هاي عمقي‌تر به ميزان كمتري رخ داده است. مقايسه رده‌بندي خاك‌هاي زير كشت نيشكر با خاك‌هاي باير اين منطقه نشان داد كه به‌رغم تغييرات افق‌هاي ژنتيكي در طي سنوات كشت تغيير كاربري اراضي و كشت و كار تغيير چنداني در رده‌بندي خاك‌هاي اين منطقه در سطح فاميل نداشته است. در بررسي ميكرومورفولوژيكي مقاطع نازك افق‌هاي تشريح شده نيز تشكيل خاكدانه با پداليتي ضعيف در برخي افق‌هاي خاك‌هاي كشت شده كه زمين باير مجاور آن فاقد خاكدانه بود، مشاهده شد. درصد منافذ در اغلب افق‌ها‌ي خاكرخ‌هاي تشريح شده زمين‌هاي زير كشت در مقايسه با زمين باير، افزايش داشته است. اين تحقيق نشان داد كه كشت متراكم و آبياري سنگين در دوره طولاني باعث تغيير و تحول كاني‌ها و در نتيجه تغيير در عوامل ديگر همچون نيازهاي عناصر غذايي خاك مي‌شود. نتيجه‌گيري: تغيير كاربري اراضي سبب تغييرات اساسي در برخي خصوصيات فيزيكوشيميايي، كاني‌شناسي و ميكرومورفولوژيكي خاك خواهد شد.