بررسي زمينه هاي شكل گيري ادبيات و كتاب آرايي فارسيهودِ كليميان ايران در عصر صفويه

Investigating the Contexts of the Formation of Judeo-Persian Literature & Book-Decoration of Iranian Jews during the Safavid Era

نوع نگاه و نحوۀ برخورد حكومت صفويان در جايگاه يك حكومت يكپارچه مركزي در دنياي اسلام، با هنر و فرهنگ مذاهب، به ويژه كليميان، قابل تأمل و بررسي است. فضاي حاكم بر اصفهان در سده 11 ه.ق. به شكلي بوده كه كليميان اين شهر توانسته‌اند با اقتباس از مضامين شاهكارهاي ادبي ايرانيان مسلمان و با الگو گرفتن از فنون و سنت‌هاي كتاب‌آرايي رايج در كارگاه‌هاي هنري درباري يا كارگاههاي خصوصي هنرمندان اين عصر، كتب مصور خاص خود را توليد كنند. در اين ميان با توجه به حضور ديرينه كليميان در ايران، شاخص‌هاي خاصي به وجود مي‌آيند كه به عنوان فارسيهود، ويژگي‌هاي خاص زباني و بياني ويژه آنان را بازنمود مي‌كنند كه اين شاخص‌ها در متون و ادبيات ويژه آنها و همچنين در حوزه كتاب‌آرايي، به صورت ويژه قابل‌بررسي است. اين پژوهش در نظر دارد در راستايي توصيفي - تحليلي، نقاط تاريك و مبهم فعاليت‌هاي كليميان به خصوص هنر كتاب‌آرايي آنها را در دو دسته‌بندي متون ديني و متون ملي موردبررسي قرار دهد و با خوانش دقيق 9 نگاره از كتابخانه مدرسه الهيات كليمي امريكا، به شناخت هرچه بهتر اين حوزه از فعاليت‌هاي هنري ايران در عصر صفويان بپردازد. آنچه از بررسي اين متون و نگاره‌ها به دست مي‌آيد نشان از مردمي دارد كه سعي دارند هم به زنده ماندن زبان و مفاهيم بنيادين خود بپردازند و هم با انتخاب شيوه‌هاي تصويري مشترك در سرزمين ايران ارتباط خود با ديگر مردمان اين سرزمين را در قالب اديان ديگر حفظ كنند و بر مفاهيم مشترك خود به عنوان يك ايراني تأكيد كنند.

The attitude and reaction of Safavid government as a central integrated government in the Islamic world towards art, culture and religions, especially Jews, can be studied and analyzed. The dominant atmosphere of Isfahan in 11th century (hijra) was so that the Jews of this city could produce their unique illustrated books by adapting the themes of literary masterpieces of Muslim Iranians and using as the model the techniques and traditions of book-decoration prevalent in the royal art workshops or private workshops in that period. Meanwhile, regarding the longstanding presence of Jews in Iran, some particular indices known as Judeo-Persian were created which represented their specific linguistic and expressive features and they can be observed and explored in their particular literature and texts as well as in the field of book-decoration. Using a descriptive-analytic method, this study aims at shedding light on the activities of Jews, particularly their art of book-decoration, in two classes of religious and national texts by providing a close reading of nine paintings from the library of Jewish theology school of America. The study of these texts and paintings portrays a group of people who not only tries to keep their language and basic concepts alive but also keep their connection with other people and religions of this country by selecting common visual manners and conventions of Iran and emphasize their shared concepts as an Iranian.