كليدواژه :
بيماري , درمانگر بومي , فصد (رگ‌زني) , پزشكي- مردمي
چكيده فارسي :
زمينه: در پزشكي سنتي علاوه بر حجامت و بادكش، شيوۀ درماني و پيشگيري ديگري وجود دارد كه از قديم از آن استفاده مي‌شده است، اما امروزه كمتر به كار مي‌رود و نام آن براي اغلب افراد ناآشناست. اين شيوۀ درماني سنتي در پزشكي مردمي «فصد» نام دارد. در شهرستان گناباد علاوه بر اصطلاح «فصد» به آن «رگ زدن» هم مي‌گويند. هدف از اين پژوهش شناسايي شيوۀ درمان دردها و آلام بيماراني است كه به قصد بهبود بيماري‌هاي جسمي و روحي عمل رگ‌زني را انجام مي‌دهند.
مواد و روش‌ها: داده‌هاي تحقيق حاضر نتيجۀ مطالعات ميداني نگارنده، پژوهش‌هاي انسان‌شناختي و مبتني بر كار ميداني (تكنيك مصاحبۀ عميق و مشاهده با درمانگر بومي يا «رگ‌زن» در شهرستان گناباد) است؛ براي گردآوري اين داده‌ها از همۀ روش‌هاي تحقيق ميداني، اسنادي و كتابخانه‌اي بهره گرفته شده است. درمانگران محلي به واسطۀ تجربه‌اي كه از نياكانشان فراگرفته‌اند، در انجام اين شيوۀ درماني متبحّرند. مصاحبه با غلامرضا حاجيان، يكي از اين درمانگران به‌عنوان فرد آگاه بومي يكي از اين روش‌ها بوده است.
يافته‌ها: نواحي مختلفي از بدن در عمل رگ‌زني براي بهبود و درمان دردهاي گوناگون به‌عنوان موضع «فصد» شناخته مي‌شوند. معمولاً فصد رگ‌هاي نواحي مختلف بدن همچون گردن، پيشاني، پشت زانو و زير زانو يا به‌اصطلاح محلي («كاسه‌چه») براي التيام دردهاي مختلفي از جمله درد بواسير، درد كمر، واريس، پرفشاري خون و براي درمان برخي نازايي‌ها به كار مي‌برند. دردهايي همچون كمر درد، پا درد، نقرس، ميگرن، زردي چشم، ناتواني جنسي مردان، نامنظم بودن عادت ماهيانۀ زنانه، نفس تنگي، قولنج زنان، لُك شدن زبان «لُك» (Lok) يا به اصطلاح «سِقل» (Seghl) از جمله اين بيماري‌ها هستند. رگ زن مورد مشاهده رعايت مسائل بهداشتي را نيز مدّنظر داشت و براي ضدعفوني كردن نيشتر از پياز استفاده مي‌كرد.
نتيجه‌گيري: شيوۀ درماني «فصد» همچنان در شهرستان گناباد رايج و مرسوم است. بيماران زيادي از اقصا نقاط خراسان و حتي ايران نيز اين نوع درمان را تجربه مي‌كنند. پژوهش پيرامون اين روش درماني در ساير نقاط ايران مي‌تواند آغازگر راهي براي كشف روش‌هاي جديد در عرصه درمان برخي بيماري‌ها باشد.
چكيده لاتين :
Background: In traditional medicine, there is another curative and preventive approach in addition to wet cupping (bloodletting) and cupping, that has been used for a long time, but is nowadays less commonly used and unknown to most people. This traditional treatment is called phlebotomy in folk medicine. In the city of Gonabad, in addition to the term “phlebotomy ", it is also called "Rag Zad@n". The aim of this study is to identify how to treat the pain and suffering of patients who practice phlebotomy to cure physical and mental diseases.
Materials and Methods: The data of the present study is the result of field studies by the author, anthropological studies and fieldwork (in-depth interview and observation technique with native healers or " rag z@n" in Gonabad city). To collect these data, all of the field study, documentary based and library research methods have been used. Local healers are expert at practicing this treatment through the
experience they have learned from their ancestors. Interview with Gholamreza Hajian, one of these healers as a native indigenous person, has been one of these methods.
Results: Different areas of the body are considered as the spot of venesection while practicing phlebotomy for treating and curing various pains. Usually, the organs of the various regions of the body such as the neck, forehead, back and below of the knee, or the so-called local term (kase che), are used to heal a variety of pains, including hemorrhoids, back pain, varicosis, hypertension and the treatment of some infertility. Pain such as low back pain, leg pain, gout, migraine, eye jaundice, male sexual disability, irregularity of the woman's Menstruation, breathlessness, colic (enteralgia) of women, Lok or so-called "Seghl", are other examples of these Diseases.The mentioned rag zan also considered hygiene issues and used onion to
disinfect the lancet (bistoury).
Conclusion: The phlebotomy treatment method is still common in the Gonabad city. Many patients from different parts of Khorasan and even Iran experience this type of treatment. Research on this treatment method in other parts of Iran can be the starting point for discovering new ways of treating some diseases.
