بررسي عوامل موثر بر طراحي پلان‌ انعطاف‌پذير در خانه‌هاي ايراني دوره قاجار نمونه مورد بررسي: خانههاي كاشان در اواخر دوران قاجار

انعطاف‌پذيري يكي از مفاهيم مطرح در معماري ايراني-اسلامي است و توجه به آن به ويژه در مسكن، به دليل نيازهاي متغير افراد ساكن، همواره جزو نقاط قوّت طراحي محسوب مي‌شود. اين مقاله با هدف شناسايي ويژگي‌هاي انعطاف‌پذيري در طراحي پلان خانه‌هاي كاشان در اواخر دوران قاجاريه تدوين شده است. سؤال اصلي پژوهش آن است كه انعطاف‌پذيري در معماري سنّتي ايران متاثّر از چه مشخصه‌هايي بوده‌است؟ و اصول مطرح شده امروزي براي انعطاف‌پذير نمودن فضاها و راهكارهاي پيشنهادي تا چه حد در فضاهاي معماري گذشته‌ي ايران نمود داشته‌اند؟ براي دستيابي به پاسخ اين پرسش‌ها در مقاله‌ي توصيفي-تحليلي پيش‌رو، از روش موردپژوهي و براي تحليل متغيرها از تكنيك همبستگي با استفاده از نرمافزار SPSS استفاده گرديد. همچنين براي گردآوري اطلاعات، از روش كتابخانهاي و ميداني بهره گرفته شده‌است. نمونه‌ي مورد بررسي در اين پژوهش ده خانه سنّتي كاشان در اواخر دوران قاجار ميباشد؛ آثاري كه از لحاظ كيفيّت طراحي در گروه آثار قابل توجه در معماري گذشته قرارداشته باشند و مفهوم انعطاف‌پذيري نيز در آن‌ها قابل تامّل ‌باشند. به اين نكته نيز بايستي اشاره كرد كه در مفهوم انعطاف پذيري يك فضاي معماري عوامل مستقيم و غير مستقيم بسياري دخيل هستند كه بررسي تمام عوامل نياز به مطالعات تكميلي گسترده‌اي دارد، به همين منظور در بررسي پيش رو براي محدود كردن متغيّرهاي گسترده و رسيدن به نتيجه‌ي قابل حصول تنها به بررسي عوامل موثر بر انعطاف‌پذيري در بخش طراحي پلان پرداخته شده است سپس با بررسي تعدادي از فضاهاي كالبدي در نمونههاي مورد نظر در مجموع 66 فضا، مورد بررسي قرار گرفتند. در نتايج حاصل از بررسي شاخصههاي انعطافپذيري در پلان خانه‌هاي مورد پژوهش، رابطه‌ي همبستگي ميان 7 عامل از 11 عامل مورد بررسي و انعطافپذيري قابل مشاهده است. در اين ميان " قابليّت توسعه، امكان تغيير در چيدمان فضايي، يكپارچگي فضا، چند عملكردي بودن فضا و امتداد درون و بيرون" در ميان متغيرهاي كيفي و" تعداد دسترسي‌ها و تعداد جداره‌هاي متحرك" در ميان متغيرهاي كمّي از مهمترين پارامترهاي تاثيرگذار شناسايي شدهاند.