خوانش وجه استعلا و چاپلوسي در بازتاب تصويري دو اثر منسوب به مديحه‌سرايي آيين بار فرهنگ ايران

Reading glorification face and flattery in visual repercussion of the two artworks attributed to honored custom eulogy in Iranian culture

علي رغم ديدگاه بسياري از محققين كه كنش مديحه‌سرايي آيين بار فرهنگ ايران را برخاسته از كنش نكوهيده چاپلوسي و مرتبط با كسب منافع مادي در بارگاه شاهان مي‌دانند، به نظر مي‌رسد نگاه رمزپردازانه‌اي در وجه استعلاً به معناي بالاترين سطح تقدس آيين بار جوامع كهن در بارگاه فرادستان حكومتي ايران، موجود بوده و - احتملا- همين وجه رمزي و پنهان در نظام ديداري مانند آثار سنگ‌نگاره‌هاي باستاني و مكاتب نگارگري دوره اسلامي، انعكاس، داشته است. پژوهش حاضر در صدد آن است تا ضمن بررسي تاريخي در مباني نظري آيين بار، به پاسخ اين پرسش برسد كه با تطبيق دلالتي وجه استعلا و چاپلوسي در دو نمونه سنگ نگاره دوره باستاني و نگارگري دوره اسلامي، چگونه مي‌توان به خوانش وجه استعلايي در مديحه‌سرايي آيين بار فرهنگ ايران پرداخت؟ بررسي و تبيين وجه استعلايي و تفكيك از چاپلوسي منسوب به مديحه‌سرايي آيين بار، ضمن توجه به بازتاب تصويري آن در دوره باستاني و اسلامي فرهنگ ايران همسو با بهره‌مندي از معني دلالتي ضمني. بهره‌مندي از روش تحقيقي- تاريخي مبتني بر شيوه اسنادي در توضيح فرهنگ ايراني مرتبط با كنش مديحه‌سرايي آيين بار و خوانش بينامتنيتي بر روي دو نمونه اثر بر اساس دستور‌هاي نظام معنايي رولان بارت به منظور تعبير دلالتي استعلاي سروده‌هاي ستايشي در مباني نظري به مثابه ايدئولوژي حاكم بر فرهنگ مديحه‌سرايي آيين بار. بر اساس رويكرد بينامتنيتي در اين تحقيق، در خوانش دو متن بينا‌رشته‌اي از حوزه سنگ‌نگاره‌هاي باستاني و نگارگري دوره اسلامي فرهنگ ايران، هر متن بر مفهوم احتمالي تقدس‌انگارانه‌اي تاكيد دارد كه با درك تكثر معنايي هر متن و معاني دلالتي آن به زعم بارت، عناصر تصويري متن‌هاي منسوب به مديحه‌سرايي در تفكيك با مفهوم چاپلوسي و تملق‌انگاري نظريه‌پردازان معاصر قرار مي‌گيرد. نتايج حاكي از آن است كه بر خلاف اين ديدگاه كه كنش مديحه‌سرايي مرتبط با آيين بار موجود در بارگاه يا مكان‌هاي منسوب به شاهان ايران را بر‌آمده از انگيزه‌هاي مادي، مي‌داند، احتمالا كنش مزبور، داراي وجهي تقدس‌انگارانه، رو به سوي امر واحد مطلقي به نام استعلا داشته است. دستيابي به چنين نتيجه احتمالي با تحليل تطبيقي نمونه آثار بر جاي مانده فرهنگي كه همواره داراي زبان دلالتي ضمني بوده و با گذر از صراحت و معني مستقيم به معاني غير مستقيم و تلويحي مي‌رسيده، ميسر است. چنانچه بارت در نظام دستورهاي معنايي خود، سطح اول معنايي/ صريح را مقدمه ورود به سطح دوم/ضمني دانسته تا بتوان به ايدئولوژي حاكم بر فرهنگ برهه‌هاي تاريخي جوامع كهن رسيد. بر اين اساس، مديحه‌سرايي آيين بار از دوره كهن تا عصر اسلامي در بستر فرهنگي ايران، جريان داشته و اسطوره يا ايدئولوژي حاكم بر آن با گذر از نگاه نكوهيده به مديحه‌سرايان، ضمن توجه به وجه استعلايي كه در زمان بروز سروده مدحي و مكان ظهور آن در برابر فرادست، مقدس انگاشته مي‌شده، توانسته است بر آثار خلق شده و مفهوم مرتبط با كنش مزبور در ادوار فرهنگي مختلف ايران، تأثيرگذار باشد و بازتابي از اسطوره تفكر هر دوره در پيوند با ادوار پيشين مديحه‌سرايي آيين بار شاهان از آن آثار، بدست آيد.

In spite of many researchers’ viewpoints who regard honored custom eulogy deed of Iranian culture as originated from flattery blamed deed and related to achieving material interests in the king’s court, it seems that there existed a mysterious look at the glorification face meaning the highest level of holiness for honored custom of ancient societies in the court of Iranian governmental superiors and probably this mysterious face and hidden face in the visual system such as the ancient petro graphs remains and painting schools of Islamic period has been reflected. The present study is an attempt to both investigate the theoretical fundamentals of the honored custom historically and find a reply to this question "how can we deal with the reading of glorification face in honored custom eulogy of Iranian culture using implied conformity of glorification face and flattery in the two samples of ancient time petro graphs and Islamic period painting?" Studying and clarifying glorification face and separating it from flattery attributed to honored custom eulogy while paying attention to its visual repercussion in the Islamic and ancient period of Iranian culture in parallel with eulogy implied meanings. Exploiting a historical research method based on documentary method in relation to describing Iranian culture related to the honored custom eulogy deed and intertextuality reading on two artworks based commands of Roland Barthes semantics system for the purpose of implied interpretation for glorifying praising poems in the theoretical fundamentals method to the ideology governing on honored custom eulogy culture based on intertextuality approach. In this study, in reading the two inter-field texts from the ancient petro graphs area and Islamic period painting of Iranian culture, each text emphasizes a probable concept showing holiness so that, as Barthes said, via understanding semantic pluralism of each text and its implied meanings, the visual elements of texts attributed to eulogy get separated from the concepts of flattery released by the contemporary theorists. The results indicate that contrary to the viewpoint that regard the eulogy deed as related to the honored custom present in the court of places attributed to Iranian kings and adapted from materialistic motive, probably the mentioned deed be of a holy face and toward an absolute unique order called glorification. Having access to such probable conclusion with a comparative analysis from the sample of remained cultural works which have continuously had an implicit connoted language and by leaving openness and direct meaning, reaching implicit and indirect meaning is possible. As Barthes, in his own semantic commands system ,has regarded the first semantic level meaning clear and direct as an introduction for entering the second level meaning implied so that we can have access to the Ideology governing the culture of historical times of old societies. Based on this, the honored custom eulogy has existed in Iranian cultural context from the old time to the Islamic age and the legend or the ideology governing, it ignoring a blameworthy look at the eulogists while paying attention to the glorification face which was regarded as holy in the advent of poetry and its emergence place toward the governor, has been able to influence the created works and the concept related to the mentioned deed in different cultural periods of Iran. an‎d a reflection of the thinking legend in each period in connection to previous periods of eulogy for the kings honored custom from those works will be obtained.