تبيين معيارهاي مؤثر بر رضايتمندي ساكنين اصيل از شدت تغييرات كالبدي در محلات با سابقه روستايي ( مطالعه موردي: محله نياوران، تهران)

Toward a Satisfaction Criteria of Physical Changes Magnitude in the Formerly Rural Neighborhoods by the Original Inhabitants

محله نياوران در شمال تهران يكي از محلاتي است كه در گذشته نه چندان دور، روستا به‌شمار مي‌آمد اما طي سال‌هاي اخير متراكم‌سازي و شدت بالاي تغييرات كالبدي متأثر از شرايط اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي، تجربه‌هاي متفاوتي را براي ساكنين ايجاد كرده است. اگر چه بعد كالبدي و نحوه تغيير آن از موضوعات مورد توجه برنامه‌ريزان و طراحان بوده اما تجربه مستمر ساكنين و ذهنيت آن‌ها به‌عنوان بخشي از واقعيت موجود، چندان مورد توجه قرار نمي‌گيرد. پرسش اصلي پژوهش معيارهاي مؤثر بر رضايتمندي ساكنين اصيل از تغييرات كالبدي در شدت‌هاي كم و زياد مي‌باشد. از اين رو فهم فرايند ارزيابي ساكنين از شدت تغييرات كالبدي و عوامل ادراكي تأثيرگذار و تأثيرپذير از آن ضروري است. اين پژوهش به روش تركيبي و ميان ساكنين ميانسال و اصيل كوچه‌هاي هسته اوليه نياوران كه تغييرات كالبدي را طي 20 سال گذشته تجربه كرده‌اند، انجام شد. فاز كيفي پژوهش به روش پديدارنگاري انجام شد كه با مصاحبه عميق جهت گردآوري داده‌ها، كدگذاري، طبقه‌بندي و تعيين ساختار تجربه ساكنين همراه شد. با تلفيق اطلاعات دگرديسي كالبدي كوچه‌ها، امكان بررسي انطباقي برداشت‌هاي ريخت‌شناسانه با نتايج پديدارشناسانه فراهم شد. نتايج پژوهش تجربه و ارزيابي متفاوت ساكنين در شدت‌هاي مختلف را نشان مي‌دهد. البته كيفيت‌هاي زمينه‌اي و معنايي- نمادين در شدت كم و كيفيت‌هاي مرتبط با قابليت زندگي در شدت‌هاي بالا، نقش پر رنگ‌تري در تعيين معيارهاي رضايتمندي داشته‌اند. با افزايش شدت تغييرات، مفهوم خانه به ساختمان تغيير و ساكنين نسبت به تغيير مقياس كه به نظرشان قابل كنترل نيست، حساسيت كمتري نشان مي‌دهند، ولي با تغيير ارزش‌هاي محيطي تكرارناپذير كنار نمي‌آيند. معيارهاي حاصل از پژوهش مي‌تواند در كنترل و هدايت شدت تغييرات كالبدي در جهت رضايت­مندي ساكنين اصيل به‌عنوان سرمايه­هاي اجتماعي‌، در محلاتي كه كمابيش مسير مشابهي را مي­پيمايند، راهگشا باشد.

Niavaran is one of the northern neighborhoods of Tehran that not long ago was part of the suburban rural fabric. Todays, high density and magnitude of physical changes because of new social, economic, cultural and geographical features, has transformed its character drastically. Although one of the most important areas of urban design consideration is the physical dimension and its changes over time, however residents’ long-term perception as part of place identity has not been profoundly studied. One of the main obstacles for a better understanding of how residents experience these changes is the lack of appropriate qualitative measures of satisfaction with relevant sensitivity to the magnitude of changes. The main aim of this study is the recognition of such criteria for the original inhabitants’ satisfaction as the physical changes has taken place. Therefore, understanding the process of assessing influential factors affecting resident’s perception is essential. The study adopted a mixed methods case study research design involving in-depth interviews with residents of four historical alleys in Niavaran and quantitative morphological analysis over a period of 20 years in this area. The purpose group of study was original inhabitants mainly middle aged who have lived for the past 20 years in place and aware of physical transformations. A phenomenographic approach was adopted to analyze residents' perceptions and evaluations of low and high rates of physical changes. It accompanied with deep interview for data collection, coding, classification to determine the structure of residents' perceptual experience. By combining the alleys' morphological analysis with qualitative findings, an adaptive assessment of physical changes with the results of the phenomenological interpretation was provided. The results of study reveal people's different experiences and assessments in low and high degree of physical changes. The contextual and semantic-symbolic qualities in low range and livability qualities in high range of physical changes proved to have more prominent role in determining the satisfaction measures. As the intensity of change increases, the concept of homely dwelling diminishes and the residents’ sensitivity to change beyond their control greatly decreases. Despite repetition, some elements do not become part of residents’ reference system and consequent dissatisfaction with them may occur. Other elements, however, may gradually become incorporated into their reference framework and experienced as satisfactory.