تحرك اجتماعي در رمان فارسي از سال 1300 تا 1350 شمسي (مطالعه در چهار رمان نمونه)

اصطلاح تحرك اجتماعي (Social Mobility) به جابه جايي افراد از پايگاهي اجتماعي به پايگاه اجتماعي ديگر اطلاق مي شود. اين تحرك به دو شيوۀ عمودي و افقي اتفاق مي افتد. پرسش اصلي اين پژوهش بازتاب چگونگي تحرك طبقات اجتماعي در رمان فارسي در دوران مورد بحث است. روش پژوهش توصيفي ـ تحليلي و با استفاده از منابع كتابخانه اي و با در نظر گرفتن نمونه هاي موفق رمان هاي اين دوره بوده است. نتيجه پژوهش نشان مي دهد كه از سال هاي1300تا 1325 شمسي، طبقۀ اجتماعي اشراف و كارمندان و طبقۀ اداري و شهرنشين در رمان فارسي بيشترين بازتاب را داشته است. در اين دوره انتقاد از فاصلۀ طبقاتي و تحرك اجتماعي ناسالم، از مهم ترين مسائل طرح شده در رمان هاست. طبقۀ متوسط در حال شكل گيري و تحرك اجتماعي بيشتر از نوع تحرك عمودي است. از سال هاي 1325 تا 1350ش. طبقۀ اجتماعي متوسط شهرنشين و به ويژه طبقۀ محروم روستانشين، كارگران و دهقانان در رمان بيشتر بازتاب داشته است. در اين دوره، تحرك اجتماعي اغلب در ميان طبقات متوسط و محروم و از نوع  تحرك افقي است، يعني جابه جايي در مشاغل فرودست مثل تبديل روستايي و كشاورز بي زمين به حاشيه نشين شهري را شاهد هستيم. مسئلۀ استفادۀ تكنيكي از تجدد در سطح صنعتي مانند استفاده از ابزارهايي چون ماشين و تراكتور و در سطح فرهنگي مانند استفاده از كفش، كلاه و لباس فرنگي بدون زيرساخت مناسب و فرهنگ مصرف آن، تبعاتي در ايجاد فاصلۀ طبقاتي و تحرك اجتماعي به وجود آورد كه در رمان هاي اين دوره بازتاب يافته و تحليل شده است.