فخر رازي و ميراث سينوي در مسئله كلام الهي

در نوشتار حاضر، ماهيت و فرايند ارسال كلام الهي به شخص نبي از ديدگاه ابن سينا و فخر رازي بررسي شده است. در بررسي از ناحيۀ آغاز و نيز انجام به مشتركات بسياري در دو ديدگاه برمي‌خوريم. هر دو در اين فرايند، نقش يك امر ماورايي را ناديده نگرفته و به قابليت خاص نفس مخاطب اشاره داشته‌اند و به قوهُ قدسي قائل‌اند و محل ادراك را قلب پيامبر كه مرتبه بالاي نفس ناطقه است مي‌دانند، اما حقايق معقول وقتي به صورت الفاظ در‌مي‌آيند، با مرتبه پايين نفس، يعني حواس قابل درك خواهند بود. در‌نتيجه مي‌توان گفت نقش ويژگي‌هاي قوه عاقله و قوه متخيله نبي را نبايد ناديده گرفت. از مطالب پيش‌گفته مي‌توان دو نتيجه مهم گرفت: نخست اينكه با توجه به بيان فخر رازي درباره قاعده «النفس في وحدتها كل القوي»، اشكال قول ابن سينا كه طرح نفس فلكي موجد آن است، مطرح نخواهد شد و از اين‌رو، هم در مرحله كليات و هم در جزئيات مي‌توان نفس نبي را مطرح كرد؛ دوم اينكه از مباحث فوق، كيفيت دخالت پيامبر در مسئله وحي روشن مي‌شود.