بررسي و نقد انتقادات شيخ مفيد بر ديدگاه انسان‌ شناختي شيخ صدوق

در علم كلام انسان‌شناسي از جايگاه بالايي برخوردار است و مباحث مهمي مانند «تكليف»، «كيفيّت معاد»، «ثواب و عقاب»، و «وعد و وعيد» بر شناخت حقيقت انسان مبتني هستند. در مورد حقيقت انسان در ميان متكلمان مسلمان ديدگاه‌هاي مختلفي ارائه شده است. ديدگاه غالب در ميان متكلمان معتزلي تلقي ماده‌انگارانه از انسان است. از نظرآنها انسان همين پيكر مشاهَد است. در مقابل اين نظريه، متكلماني از اماميه مانند هشام بن حكم، شيخ صدوق و شيخ مفيد با استناد به برخي از آيات و روايت‌ها دوگانه‌انگار بوده و انسان را مركب از روح و بدن مي‌دانند. شيخ مفيد به‌رغم اتفاق‌نظر با شيخ صدوق در تركيب انسان از روح و بدن، به برخي ديدگاه‌هايي كه شيخ صدوق براي روح قائل است، به‌شدت انتقاد دارد. در اين مقاله كوشيده‌ايم استحكام ادله هركدام از اين دو ديدگاه انسان‌شناختي و ميزان سازگاري هركدام با موازين عقلي و نقلي را نشان دهيم. براي رسيدن به اين هدف پس از گزارش ديدگاه صدوق، انتقادات مفيد به ديدگاه او با توجه به ادله نقلي و عقلي بررسي و نقد شده و نشان داده‌ايم كه در بيشتر موارد نظر شيخ صدوق از شواهد قوي ‌تري برخوردار است.