بررسي نفس‌شناسي قاضي‌سعيد قمّي

قاضي‌سعيد قمي از فيلسوفان و عارفان سدۀ يازدهم هجري و از بزرگان حكمت اسلامي است. وي در زمينه نفس‌شناسي بسان ديگر حكيمان مسلمان، نفس را جوهري مجرّد مي‌داند، ولي اختلاف‌نظر عمده او با ديگران در اين است كه به باور ايشان، نفس هيچ‌گاه حتي پس از مرگ، ارتباط وجودي‌اش را با بدن به‌طور كامل از دست نمي‌دهد و همواره ـ حتي پس از مرگ ـ حصّه‌اي از جسمِ مادي عنصري به‌همراه نفس باقي مي‌ماند و حشر در عالم آخرت نيز بر اساس همان حصّه جسماني خواهد بود. از همين رو، وي كيفيت معاد را بر خلاف نظريه‌هاي فلسفي، جسمانيِ عنصري مي‌داند. در اين مقاله مي‌كوشيم آراي وي درباره مسئله نفس و بدن و لوازم آن و نيز برخي تضادّ‌هاي جدّي در فلسفه‌ورزي‌ ايشان را كه به دليل اخذ مباني مختلف در انديشه وي رخ داده بررسي كنيم. نتيجه بررسي‌ها در اين مقاله آن است كه وي دوره‌هايي از تفكر را تجربه كرده و در هر دوره متأثر از مباني كلامي يا فلسفي و عرفاني بوده و در هر دوره به انديشه‌هايي معتقد شده است كه در تضاد آشكار با مباني فكري قبلي وي بوده است.