بررسي مفهوم شرم: مقايسۀ ديدگاه شناختي و ديدگاه روان تحليلي فرويدي در حوزه روان شناسي با يك ديدگاه الهياتي-اخلاقي

مفهوم سازي شرم يكي از مباحث بحث‌برانگيز در تحقيقات روان‌شناختي است. دشواري مفهوم‌پردازي شرم در فرهنگ‌هاي شرقي و به طور خاص در فرهنگ ايراني اسلامي، ابهام قابل توجهي را هم براي انديشمندان حوزۀ دين و هم براي روان‌شناسان به وجود آورده است. پژوهش حاضر از طريق بررسي مفهوم‌سازي و شواهد پژوهشي مربوط در رويكرد شناختي و روان‌تحليلي، از ميان رويكردهاي روان‌شناختي در زمينۀ شرم، و مقايسۀ آن با ديدگاه‌ «فضيلت شرم» عبدالكريم سروش به عنوان يك ديدگاه وجودي الهياتي اخلاقي، به فهم اين تفاوت و روشن ساختن آن براي دين پژوهان و روان‌شناسانكمك مي‌كند. روش پژوهش حاضر توصيفي تحليلي است و منابع موردبررسي مقالات و كتاب هاي روان‌شناسي و مجموعۀ سخنراني هاي عبدالكريم سروش در حوزۀ شرم است. همچنين براي صورت بندي ديدگاه سروش در موردمعرفت شناسي اخلاق، كتاب اخلاق خدايان ايشان مد نظر قرار گرفت. نتايج بيانگر آن است كه در اين زمينه ما تنها با يك اختلاف اصطلاح شناختي روبه‌رو نيستيم، بلكه با دو پارادايم متفاوت كه ملزومات فلسفي روان‌شناختي خاص خود را دارند، مواجه هستيم. مفروضات مورداختلاف در مواردي همچون سنخ طرح مسئله، فطري‌نگري هيجان شرم، توجه به سويه‌هاي وجودشناختي شرم، واقع‌نمون بودن شرم، توجه به اخلاق فضيلت‌گرايانه‌ در شرم و روش‌شناسي بررسي مفهوم و كاركرد شرم نشان داده شد. همچنين ملزومات فلسفي و روان‌شناختي گفته شده هر يك به طور جداگانه مورد بحث قرار گرفت.