سنخ ‌شناسي مواجهه امام رضا (عليه‌السلام) با فرقه واقفه

جامعه شيعيان، در جريان انتشار خبر شهادت امام موسي كاظم(ع) با چهار واكنش متفاوت مواجه شد: گروه نخست بر اين خبر صحه گذاشت و قائل به امامت حضرت علي‌بن‌موسي‌الرضا(ع) شدند. در مقابل، برخي شهادت حضرت را انكار كردند و دسته‌اي ديگر علي‌رغم پذيرش اين خبر، قائل به رَجعت ايشان شده، دسته چهارم شكاكانه در ميان ايستادند. وجه تشابه گروه دوم و سوم اعتقاد به ختم سلسله امامت در امام موسي كاظم(ع) و قول به «قائم» و «مهدي» بودن ايشان است. در تاريخ از اين دو گروه به ‌نام واقفه ياد شده است. پيدايش واقفه معلول دو علت است: علت نخست شرايط فرهنگي و اعتقادي‌اي است كه محيط مساعد براي ظهور اين فرقه را فراهم آورد. فهم ناصواب از فعاليت‌هاي سياسي امام كاظم(ع) و اخبار متناقض شهادت ايشان بعد ديگر علت نخست است. دومين علت پيدايش واقفه را مي‌توان طمع‌ورزي مالي برخي وكلاي امام دانست. در مواجهه با اين دو علت، امام رضا(ع) از طريق «آگاهي‌بخشي به جامعه»، «مبارزه اجتماعي و عقيدتي»، «افشاگري» و برخي «خوارق عادات» به مبارزه با اين فرقه پرداختند. جُستار پيشِ‌رو شيوه‌هاي مذكور را به مدد منابع اصيل فرقه‌شناسي و كتب روايي كنكاش كرده است.