اثبات تطبيقي كذب نبودن خلف وعيد از ديدگاه علم كلام و فقه

معتزله معتقدند مرتكب گناه كبيره كه بدون توبه از دنيا رفته است، به مجازات الهي گرفتار مي‌شود و امكان بخشايش او وجود ندارد. از نظر آن‌ها چنين شخصي هرچند مؤمن باشد، به ‌دليل فاسق بودن، همچون كافر هميشه در عذاب مي‌ماند. بنابراين اگر خداوند اين شخص را مجازات نكند، خلف وعيد كرده و خلف وعيد مستلزم دروغ‌گويي در گفتار است؛ حال آن‌كه خداوند هرگز دروغ نمي‌گويد، پس خلف وعيد نمي‌كند. پژوهش حاضر به شيوۀ توصيف و تحليل محتوا درصدد اثبات كذب نبودن خلف وعيد از ديدگاه علم كلام و فقه است. متفكران شيعه بر مبناي برخي دلايل عقلي و نقلي، نظريۀ معتزله را مورد خدشه قرار داده‌اند. از نظر اين متفكران، خلف وعيد كذب نيست، زيرا مربوط به مرحلۀ عمل است نه ارادۀ جدي. هم‌چنين وعيد از ابتدا مشروط بوده و تا شرطش محقق نشود، قابل اجرا نيست؛ پس امكان بخشايش در صورت نبود شروط باقي است. افزون بر آن، اگر خلف وعيد كذب باشد هر كذبي ناشايست نيست؛ شاهد آن، جواز دروغ از جانب شارع در مواردي بنا بر مصالحي است. انشاء‌انگاري وعد و وعيد، راه‌كار ديگري در حل شبهۀ تعارض كذب خلف وعيد است. بر اين اساس، وعد و وعيد از سنخ جملات انشائي هستند كه به شكل خبر صادر مي‌شوند. بنابراين اطلاق صدق و كذب بر آن‌ها حقيقي نبوده و از باب مجاز است.