تأثير شهرنشيني بر رشد علم در خراسان از فتوحات اوليه تا امارت طاهريان

انديشمندان علوم اجتماعي سه معيشت عشيره اي، روستايي و شهري را از هم متمايز كرده و به تحقيق در خصوص خلقيات اختصاصي هر سه، دست زده اند. به بيان ديگر، هر انساني با توجه به نيازهايي كه در شيوه ي معيشتي او ايجاب مي كند، به چاره جويي برخواسته و به رفع نيازهاي خود مي كوشد و نياز به علم از اين قاعده پيروي مي كند و محققين برآنند كه شيوه ي توليد شهري، زمينه ي مساعدتري براي بروز علم و ظهور علما مي باشد. در ابتداي دوره ي عباسي ما با ظهور يك نهضت علمي مواجه هستيم و اين البته با ظهور شهرهاي بزرگ و معمور مقارن بود. در اين مقاله برآنيم كه اين نظريه را به بوته ي آزمايش قرار دهيم كه عامل معيشت مي تواند به عنوان يك علت ناقصه ي بسيار قوي در ترفيع يا زوال علم مطرح شود و اين روش به عنوان يك روش نظري براي مطالعه ي تاريخ علم در دوره هاي مختلف تاريخ ايران اسلامي مورد توجه قرار گيرد. در واقع، اين مقاله به دنبال يافتن جواب يكي از سؤالات مهم در تاريخ علم است كه آيا رونق و ركود علم در دوره هاي مختلف تاريخي مي تواند معلول شيوه ي معيشتي جامعه و نيازهاي متناسب با آن روش معيشتي باشد؟ از طرفي، بايد گفت شيوه ي معيشتي چه تأثيري در رشد علم در خراسان داشته است؟ اين مقاله بر آن است كه با روش توصيفي تحليلي بر پايه ي منابع كتابخانه اي (روش تحقيق) به اين نكته بپردازد كه پس از استقرار خلافت اموي، بنا به دلايلي شهرهاي خراسان رشد كرد و اين باعث ثروتمند شدن خراسان شد. اين انباشت ثروت در دوره هاي مختلف، موجبات تحرك علما را فراهم كرد. در واقع، شيوه ي معيشتي مردم و نيز جابه جايي سرمايه، تأثيري شگرف در رشد علم و نيز جابه جايي و مهاجرت علما از كانون هاي تمدني داشته است.