استيفاي عوامل مهجوريت ايده «ترادف مفهومي» در باب صفات الهي (با تأكيد بر آثار ابن سينا و شيخ احسائي)

The Theory of Conceptual Synonymy of the Divine Attributes and Its Negligence

ايدۀ سينوي در باب ترادف مفهومي صفات ذاتي ايزد متعال شاذترين نگاه در باب اوصاف ذات احدي محسوب مي‌شود. طبعاً اين رخداد معلول برخي دلايل علمي و عوامل غيرمعرفتي است، كه پژوهش پيشِ رو عهده‌دار گردآوري و تبيين آنهاست. عدم ارائۀ استدلال قياسي به سود اين مدعا در آثار مشهور سينوي، عدم طرح نظريه در اشارات و تنبيهات، بي‌توجهي شارحان آراء بوعلي به اصل نظريه، گزارش‌هاي ناقص اندك ناقدان ايدۀ «ترادف»، خوانش كلامي از كلمات شيخ، و تقليل نظريۀ وي به اتحاد مصداقي صفات، همگي عوامل مستند مهجوريت ايدۀ سينوي در باب مفاهيم اوصاف الهي به شمار مي‌آيند. اما نقدهاي پررنگ صاحب أسفار بر ايدۀ «ترادف» بستر مناسبي براي اطلاع اجمالي متأخران، از آن نظريه، فارغ از شناخت قائل آن فراهم ساخت. در اين ميان، احمد احسائي از ايدۀ «ترادف» استقبال كرد و با تمهيدات بيشتري به تبيين دقيق‌تر آن نظريه و دفع انتقادات صدرايي همت گمارد. احسائي همچنين در جهت تطبيق ايدۀ «ترادف» با آموزه‌هاي شيعي تلاش شاياني نمود، اما به دليل مهجوريت مكتب فكري وي در محافل علميِ رسمي و نيز برخي نقود تخريبي انديشمندان متأخر بر آراء او، به فاصلۀ اندكي، مجدداً ايدۀ مزبور به دست فراموشي سپرده شد.

The Avicennian idea about the conceptual synonymy of the divine characteristics of the omnipotent God is considered as the rarest viewpoint having something to do with the characteristics attributed to the One God. Naturally, such an incident has been caused both by some epistemic and non-epistemic factors. The present study compiles and elaborates these factors. There are several causes which have resulted in abandonment of Avicennian theory of divine attributes including (1) he absence of deductive reasoning in favor of such a claim in Avicennian popular works, (2) the absence of the theory from Avicenna’s major work, al-Isharat wa al-Tanbihat, (3) negligence of Avicenna’s commentators with respect to the theory, (4) scarcity of reports by the critics of the idea of “synonymy”, (5) theological perceptions of the Avicennian discourse and (6) reducing his theory to an referential unification of the divine characteristics. But, the highly accentuated criticisms by Mulla Sadra of the idea of “synonymy” brought about an appropriate grounding for the late-comers’ awareness of the theory, free from having a clear recognition of the person who proposed it. In between, Ahmad al-Ahsa’ie welcomed the idea of “synonymy” and endeavored to come up with a more precise elucidation of the aforementioned idea as well as the refutation of the criticisms put forth by Mulla Sadra. Also, al-Ahsa’ie made considerable efforts in line with adjusting the idea of “synonymy” with the Shiite teachings, but in virtue of his being refuted by the mainstream Shiite thinkers, the theory made ignored after a short time.