توسعه روشي براي شناسايي و اولويت ‌بندي مناطق مولد سيلاب در زيرحوضه هاي آبخيز (بازنگري روشSSSE)

An overview to identification and prioritization of flood prone areas using SSSE method in sub-watersheds

يكي از راهكارهاي اساسي براي كنترل و كاهش اثرات مخرب سيل، شناسايي مناطق سيل خيز در حوضه هاي آبخيز است. تا كنون روشهايي براي شناسايي مناطق مولد سيلاب معرفي شده است اما در سالهاي اخير براي بررسي وضعيت سيل خيزي حوضه هاي آبخيز بيشتر از روش "تكرار حذف انفرادي زيرحوضه (SSSE[1])" استفاده شده است. در اين روش سهم مشاركت زيرحوضه هاي سيل­خيز و اولويت بندي آنها با استفاده از تحليل هيدروگراف سيل خروجي كل حوضه صورت مي گيرد زيرا فرض بر اين است كه دبي سيل حداكثر در خروجي حوضه اتفاق مي افتد. در مقاله حاضر ، رونديابي هيدروگراف زيرحوضه ها در شبكه آبراهه­هاي داخل و خروجي كل حوضه براي تعيين محل بالاترين دبي سيل توليد شده با استفاده از همين روش مد نظر قرار گرفته تا توجه كاربران روش (SSSE) را به اين نكته جلب كند كه بالاترين سيل توليد شده ممكن است نه در خروجي حوضه بلكه در داخل حوضه آبخيز روي دهد. از اين رو براي شناسايي مناطق سيل خيز نبايد هميشه از تحليل هيدروگراف خروجي حوضه استفاده شود. بدين منظور حوزه آبخيز سميش رود با وسعتي معادل1680كيلومتر مربع و گستره ارتفاعي 1200 تا 2500 متر، به 28 زيرحوضه تقسيم شد. براي محاسبه خصوصيات فيزيكي زيرحوضه ها از سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS) بهره گرفته شد. با استفاده از داده هاي ايستگاههاي هواشناسي حوضه و مناطق همجوار هيتوگراف بارش هاي طراحي 6 و 12 ساعته با دوره بازگشت2، 20، 50 و 100 ساله بدست آمد. پس از اجراي مدل هيدرولوژي HMS، و رونديابي هيدروگراف دبي زيرحوضه ها تا خروجي حوضه نتايج شبيه سازي بارش – رواناب نشان داد كه محل بالاترين دبي توليد شده در مناطق مياني حوضه (J-5) بوده و فقط نيمي از زيرحوضه هاي مناطق بالادستي در بالاترين سيلاب حوضه مشاركت داشته اند. اولويت‌بندي ‌زيرحوضه‌ها نشان داد كه زيرحوضه B بيشترين مشاركت را در توليد سيل محل تلاقي شماره 5 داشته و بعد از آن زيرحوضه هاي C و A و G1 و H1 قرار دارند. كمترين مشاركت از آن زيرحوضه M2 بوده است .

One of the basic strategies for floods control, is identify and spatial prioritization of flood prone areas within a watersheds. However, several methods have been introduced to identify flood generation areas, but in recent years a new method called "Successive Single Sub-watershed Elimination (SSSE)", is used to identify sub basins that contributed to flood generation in a catchment. In this method, the flood potential areas are determined by hydrograph analysis in watershed outlet; while the maximum flood may not occur in watershed outlet. Thus, it is necessary to investigate the whole tributaries and sub- watersheds in order to determine the location of maximum flood formation. In this article employ the above approach to determine flood prone areas in Shamsabad basin using stream-flow routing technique. The Shamsabad basin with an area of 1680 km ² and an elevation range of 1,200 to 2,500 meters was divided into 28 sub-basins. Sub-basin physical characteristics were measured in geographical information system (GIS). Design storm return period for 2, 5, 20, 50 and 100 years in 2, 5 and 12 hour duration were calculated using meteorological data. Then hydrologic HMS model was run. The results showed that the highest flood rate has occurred in the central basin at junction-5. The only half of the upper parts of watershed contributed in this junction flood. It was concluded that identification and prioritization of the risk of flood prone areas should be based on the location of maximum flood within the catchment not rely on outlet hydrograph analysis. Prioritization of flood prone areas showed that, the B sub-watershed has the most contribution in J-5 flood formation and after that are C, A, G1 and H1 sub-watersheds.