آشنايي‌زدايي در ديوان شعري عرار (مطالعه موردي؛ پنج قصيده: ياحلوة النظرة، متي، راهب الحانة، قالوا أناب، شباب)

Defamiliarization in Arar’s Poetry (Case Study; Five Odes: Ya Holvat-anazra, Mata, Rahib-al-hana, Qalou Onab, Shhabab)

آشنايي‌زدايي، خروج از مألوف و آشناست؛ خروجي كه در پي آن در خواننده يا شنونده سخن، شگفتي حاصل شود؛ يعني شاعر يا اديب با زدودن تكرار از زبان، سخني زيبا و تأثيرگذار خلق كند. شگرد شاعر يا اديب اين است كه عادت را از زبان مي‌زدايد و زباني نو مي‌آفريند؛ زباني كه مهم‌ترين هدفش برجسته‌سازي گفتار است و اين همان زبان شعر است. آشنايي‌زدايي، در نظرِ صورتگرايانِ روس، هر نوع نوآوري در قلمروِ ساخت و صورت‌ها است و هر پديدۀ كهنه‌اي را در صورتي نو در آوردن؛ يعنيهنر سازه را از نو زنده و فعّال كردن. مثلاً يك تشبيه را كه به علّت تكرار، دستمالي شده و نمي‌تواند فعّال باشد، از طريقي فعّال كردن. مصطفي وهبي التل متخلص به عرار، شاعر، اديب و روشنفكر اردني است. در شعر وي نشانه‌هايي از عشق، شراب و مستي، هستي و نيستي، زندگي و مرگ، عياشي و خوشگذراني را مي‌توان ديد، يكي از ويژگي‌هاي برجسته شعر وي آشنايي‌زدايي است كه قاعده افزايي، هنجارشكني در قافيه، تصاوير زيبا و تركيب‌هاي نوين، انسجام و هماهنگي در شعر، از شيوه‌هاي آن است. در اين پژوهش سعي بر آن است تا بر اساس نظريه‌هاي صورتگرايان و با ارائه مقدمه‌اي كوتاه در نقد صورتگرايي و اصول آن، شيوه‌هاي آشنايي‌زدايي در پنج قصيدۀ منتخب از ديوان عرار با روش تحليلي - توصيفي مورد بررسي قرار گيرد و به اين سؤال پاسخ دهد كه: كدام‌يك از شيوه‌هاي آشنايي‌زدايي در اين پنج قصيده متداول بوده است و هدف وي از اين رويكرد ادبي چه بوده است؟ و ازجمله نتايج اين جستار، آشنايي‌زدايي است كه آن را در قالب قاعده افزايي، توازن آوايي، هنجارشكني در قافيه، تجديد و نوآوري در برخي اوزان عروضي خليلي مي‌توان به شمار آورد.