ديگري به‌مثابه خود ارتباط شمس و مولانا از ديدگاه ژاك لكان

The Other as Ego: Shams and Rumi's Relationship from Jacques Lacan's Viewpoint

مفهوم «ديگري»، از وجوه ممتاز و واسازانۀ دستگاه نظري ژاك لكان و يكي از مهم‌ترين فراروي‌هاي او از انديشۀ فرويدي است. دستگاه فكري فرويد بر مفهوم «خود» بنا شده بود. وي بخش اعظم مباحث مربوط به ناخودآگاهي روان را در رابطه با «خود»ي تعريف كرده بود كه ذاتي روشن و قوام‌يافته داشت و حدفاصل «نهاد» و «فراخود» بود، اما لكان از همان آغاز در تعريف وجودي «خود» شك كرد و نشان داد در مراحل رشد رواني انسان، هيچ‌گاه تصويري يكه و همگن از «خود» وجود ندارد. به تعبير لكان، «خود» همان ديالكتيك «خود-ديگري» شكل‌گرفته در مرحلۀ خيالي و نمادين است. «ديگري» بخش وجودي «خود»، و از همان آغاز آميخته با آن است. «ديگري» به طرق مختلف دروني مي‌شود و آميخته با «خود» هميشه در روان حاضر است (حتي برداشت و تصوير از «خود» نيز آميختۀ «ديگري» ذهني است). زماني كه «ديگري» به‌مثابۀ متعيني بيروني وجود دارد، ممكن است به شديدترين شكل ممكن دروني‌سازي و همذات‌پنداري شود و حياتي ذهني يابد؛ همان چيزي كه در رابطۀ شمس و مولانا شاهدش هستيم: دو روح سرگشته‌اي كه هريك امكانات ذهني و رواني خود را در ديگري مي‌بيند و هردو در طول فرايند كشف يكديگر، مرتباً ديالكتيك «خود-ديگري» ذهني‌شان را بر هم اعمال مي‌كنند. اگر از منظر شمس به اين رفت‌وبرگشت‌هاي رواني بنگريم، درمي‌يابيم كه اساس رابطۀ او و مولانا، جابه‌جايي‌هاي مكرر موقعيت ذهني عاشقي و معشوقي براي هردو آن‌هاست؛ به‌گونه‌اي كه در تمثيل‌هاي مختلف تكرارشونده مي‌توان وجوهي از اين آيينه‌گرداني‌ها را در مقالات شمس يافت.

The concept of “the other” is one of the outstanding features of Jacques Lacan's theory, and his major departure from Freudian thought. The basis of Freud's system of thought was based on the concept of “ego”. He defined a great deal of issues related to mental sub-consciousness in relation to “ego”; an agent in the psychic apparatus which enjoys a clear and structured nature and mediates between “id” and “super-ego”. Nevertheless, Lacan was dubious about the definition of “ego” from the outset, and showed that there is never a single and homogeneous image of “ego” in the development of human psyche. In Lacan's words, “ego” is the “ego-the other” dialectics formed in an imaginary and symbolic stage. “The other” is an essential part of “ego” and is integrated with it from the beginning. “The other” is internalized in different ways, and is always present in the psyche with the “ego”; even the impression or image of “ego” is mixed with “the other”. When “the other” has got an outside manifestation, it might be internalized and identified with, to the greatest possible extent, and find a mental life. This is what we see in the relationship between Shams and Rumi; two wandering spirits each seeing their mental and psychological capabilities in the other, and during the process of discovering each other, they continually apply their “ego- the other” dialectics. If we consider this metal reciprocation from the viewpoint of Shams, we realize that the basis of his relationship with Rumi is on repeated, mutual moves of the metal states of the lover and the beloved. Facets of this mirroring could be seen in various, repeated parables in Maqalat (papers) of Shams.