كاوش نشانه‌هاي حماسه در معلقه عنتره

A Study of the Elements of Epic in Antara’s Ode

حماسه، نوع ادبي بسيار كهني است كه از روزگاران قديم مورد توجه بسياري از ملل و جوامع بوده و پيدايش آن در ادبيات ملت‌ها در گرو وجود شرايط خاص تاريخي، اجتماعي و فرهنگي است. در ميان سروده‌هاي دوره جاهلي عرب با آنكه به خاطر فقدان اين شرايط، اثري از حماسه به معناي فني و علمي آن نيست، اما قطعاتي وجود دارد كه شاعر در آن به ذكر قهرماني‌هاي خود در ميدان كارزار پرداخته و از مفاخر، اصالت و نسب خود و قومش همراه با خوارداشت افراد و قبايل ديگر سخن مي‌گويد. معلّقۀ «عنتره» از بهترين نمونه‌هاي اين سروده‌هاست كه مقاله حاضر درصدد است با بررسي عناصر حماسه در آن، روشن نمايد كه اين سروده تا چه اندازه به معناي علمي و رايج حماسه نزديك است و تا چه ميزان بر سازه‌هاي حماسي قابليت انطباق دارد. نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد كه معلقه عنتره به عنوان جزئي كوچك از ادبيات رزمي عرب‌ها با ارائه تصاويري از صحنۀ كارزار در سبك و قالبي حماسي در عين توصيف پهلواني و مردانگي قهرمان خود در نبرد با دشمنان قبيله‌اش، به‌خوبي نمايانگر فرهنگ بدوي عرب‌ها در دوره جاهلي بوده، آداب و سنت‌هاي حاكم بر زندگي آنان را منعكس مي‌كند. با‌وجوداين به خاطر محوريت «من» شاعر در معلقه، تصريح به زمان و مكان وقايع و نيز فقدان برخي از مهم‌ترين مواد و سازه‌هاي حماسي چون زير ساخت اسطوره‌اي، امور شگفت و خارق‌العاده، گستردگي قلمرو حوادث معلقه در پهنه زمان و مكان، انگيزۀ ملي در پيدايش سرودۀ حماسي و نبرد ميان ملت‌ها، اين معلقه، حماسه به معناي خاص آن نبوده و مي‌توان عنوان شبه حماسه را بر آن اطلاق كرد

Epic is an ancient genre that has been the subject of growing attention by many nations and societies since old days, with its emergence in national literature depending on specific historical, social, and cultural circumstances. In the Arabic poems belonging to the Era of Ignorance, despite the absence of these conditions, there is no sign of epopee in the technical sense of the word, but one can find poems in which poets brag about their heroism on the battlefield, their heritage and ancestry while at the same time depreciate people from other tribes. Antara’s ode, as a perfect example of such poems, is investigated in the present paper to shed some light on the conventional elements of epopee in this genre and its compliance with epic constructs.