تحليل مقايسه‌اي مفاهيم سلامت و پايداري حوزه آبخيز (يادداشت فني)

ارزيابي پيامدهاي ناشي از افزايش بي‌رويه جمعيت و نياز روزافزون به منابع‌طبيعي به‌ويژه در مناطق خشك و نيمه‌خشك با حساسيت و شكنندگي بالا، از ضروريات بنيادين مديريت جامع حوزه‌هاي آبخيز است. اگرچه مفاهيم سلامت و پايداري حوزه آبخيز به ‏هم ‏نزديك هستند اما تفاوت‌هاي بين اين دو مفهوم هنوز براي بسياري از افراد واضح نمي ‏باشد. لذا نوشتار حاضر به معرفي، روشن‌سازي و مقايسه دو مفهوم سلامت و پايداري حوزه آبخيز پرداخته است. بررسي‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد كه سلامت حوزه آبخيز توانايي بوم‌سازگان‌‌هاي آن براي حفظ ساختار، خودتنظيمي و بازيابي توانايي‌ها بعد از بروز تنش‌ها مي‌باشد. اين مفهوم يك فرآيند مقطعي است و با خدمات حوزه آبخيز ارتباط نزديكي دارد، به‌طوري‏كه براي ارزيابي سلامت حوزه آبخيز از معيارهاي زيستي‌فيزيكي استفاده شده و نتايج حاصل از ارزيابي آن علاوه‏ بر ارائه سامانه هشدار اوليه تخريب محيط‌زيست، علت تنش و مشكل موجود در سامانه آبخيز را تشخيص خواهد داد. اما پايداري حوزه آبخيز در واقع به توانايي آن براي تداوم ارائه خدمات در آينده نامحدود مربوط مي‌شود. به‌عبارت‏ ديگر پايداري حوزه‌ آبخيز يك فرآيند طولاني‌مدت است كه در ارزيابي آن از ابعاد اجتماعي، اقتصادي و محيط‌ زيستي به‌عنوان ابعاد اصلي ارزيابي استفاده مي‌شود. بنابراين اطلاعات حاصل در مورد هر يك از مفاهيم سلامت و پايداري مي‌تواند به‌عنوان مبنايي مناسب براي برنامه‌ريزي‌هاي جامع مديريتي در مقياس حوزه ‏آبخيز تلقي شود كه درك صحيح اين مفاهيم به مديران و سياست‌گزاران براي اتخاذ تصميم‌هاي مناسب كمك خواهد كرد.