اصالت ماهيت و اعتباريت وجود از نگاه خيام (با تأكيد بر قرائت سمناني)

حكيم عمر خيام با وجود آن كه مشايي است، به دفاع از اصالت ماهيت و اعتباريت وجود پرداخته است .او اتصاف ماهيت به وصف وجود را به‌ واسطه‌ي تعلق جعل به ماهيت مي‌داند. اين رأي شائبه‌ي ناديده‌گرفتن بخشي از تاريخ فلسفه را توسط تدوين‌كنندگان آن ايجاد مي‌كند. سمناني به دنبال نقد آراي ملاصدرا، سبزواري و آقا علي مدرس (دربرابر قرائت صدرايي) ضمن اين كه آغاز بحث اصالت وجود يا ماهيت را عصر خيام مي­داند، آراي او را در تأييد اصالت ماهيت و اعتباريت وجود، به همان معناي صدرايي بازخواني نموده و استدلال‌هاي او را در اعتباريت وجود و اصالت ماهيت محكم دانسته است. اين مقاله ضمن تبويب و تبيين نظر خيام بر مبناي قرائت سمناني، قضاوت او را از اين منظر، مطابق با نظر خيام بررسي و ارزيابي كرده است. اين پژوهش، بنيادي و روش آن، تركيبي از توصيف، تحليل و تطبيق است. از نتايج اين پژوهش آن است كه روشن مي‌سازد اولاً، شيخ اشراق در رأي اعتباريت وجود تحت‌ تأثير خيام بوده است. ثانياً، برخلاف نظر سمناني، خاستگاه مدعاي اعتباريت وجود خيام، زيادت خارجي وجود بوده، نه آن‌كه مقابل با اصالت وجود باشد و اين اساس تمايز رأي خيام با ميرداماد و ملاصدرا در اين مسأله است.

Despite of the fact that Umre Khayyam is a peripatetic, he has defended the principality of quiddity. He deems that qualification of quiddity with existence is because quiddity is created. This idea raises the doubt of neglecting a part of history of philosophy by its authors. Semnani criticizing Mulla Sadra, Sabzevari and Aqa Ali Mudarres,deems Khayyam the initiator of debate of fundamental reality of quiddity or existence; reconsiders his vies from Sadra’s view point and confirms his proves. This paper arranging and explaining Khayyam’s view point (in accordance with Semnani’s expression),verifies Semnani’s judgement (according to Khayyam’s view point). This search is fundamental and its method is a mixture of description, analysis and comparison.The results are:1-Shekhe Ishraq was under the impact of Khayyam. 2-against to Semnani’s view point, the ground of Khayyam’s claim is refusing of external occurrence of existence to quiddity, not opposing with fundamental reality of existence. and this is the basicdistinction betweenpoint of view of Khayyamand that of Mirdamad and Mullasadra in this issue.