تحليل گفتمان زيست محيطي برنامه هاي توسعه اقتصادي- اجتماعي جمهوري اسلامي ايران

An Analysis of Environmental Discourse of the Iranian Socio-economic Development Plan

امروزه، مقابله با مسائل زيست محيطي و حفاظت از محيط زيست و ايجاد محيط زيستي مناسب براي زندگي انسان، به يكي از مهمترين دغدغه‌هاي دولت‌ها در سرتاسر دنيا تبديل شده و در نتيجه آن، سياستگذاري‌هاي مقابله و حل مسائل زيست محيطي در دستور كار دولت‌ها قرارگرفته است. از جمله، جمهوري اسلامي‌ ايران در قا­­­لب برنامه‌هاي پنج ساله توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي، به مسئله محيط زيست پرداخته است. اين برنامه‌ها، معمولاً تحت تأثير گفتمان‌هاي گوناگوني است كه در جامعه شناسي محيط زيست، تحت عنوان گفتمان‌هاي زيست محيطي معروف و از پيشينه مناسبي براي تجزيه و تحليل برخوردار است. از نظرتئوريك، گفتمان زيست محيطي در قالب دو گفتمان محيط زيست‌گرايي، گفتمان زيست‌بوم‌گرايي مطمح نظر قرار گرفته است. تحليل گفتمان زيست محيطي، با يك ارزيابي علمي ‌اين شناخت را ايجاد مي‌كند كه تا چه‌اندازه مسير قانونگذاري متناسب با رويكرد‌هاي كلان جامعه نسبت به محيط زيست بوده است. با توجه به اهميت گفتمان زيست محيطي در هدايت سياستگذاري‌ها و نيز اهميت برنامه‌ريزي‌هاي توسعه در سطح كشور، پرسش‌هاي اساسي تحقيق حاضر عبارت است از: الف: محيط زيست، چه جايگاهي در برنامه‌هاي كلان توسعه ملي جمهوري اسلامي‌ ايران دارد؟ ب: كدام نوع از گفتمان‌هاي زيست محيطي بر برنامه‌هاي پنج ساله توسعه غالب بوده است؟ براي انجام اين پژوهش از روش اسنادي استفاده شده است. نتايج بررسي برنامه‌هاي پنج ساله توسعه نشان مي‌دهد كه در قسمت اعظم برنامه‌ها، به ويژه در برنامه‌هاي اول تا سوم توسعه، گفتمان محيط زيست‌گرايي غالب بوده و برنامه چهارم و پنجم توسعه نيز، تحت تأثير گفتمان زيست بومي، طراحي و برنامه‌ريزي شده است. علاوه بر اين، نتايج تحقيق حاضر نشان مي‌دهد كه در برنامه‌هاي پنج ساله توسعه، توجه چنداني به عدالت زيست محيطي نشده است. در خاتمه مقاله، پيشنهاد شده است تا همگام با تحولات داخلي و خارجي، گفتمان زيست بومي ‌و نيز عدالت زيست محيطي مورد توجه قرار گيرد و در اين راستا، اقدامات لازم جهت تصويب نهايي "سند ملي محيط زيست ايران" صورت پذيرد و مسائل محيط زيست جهاني نظير تغييرات آب و هوا و گرم شدن زمين نيز در برنامه‌هاي توسعه‌اي مورد ملاحظه قرار گيرد.

Today, addressing environmental issues as well as planning for environmental protection for creating a suitable environment for human life, has become one of the main concerns of governments around the world. This resulted in confronting and problem solving environmental policy issues to site on the agenda of governments. The Islamic Republic of Iran has considered the environmental issues in the form of Five-Year Programs for Economic, Social and Cultural Development plans. The main questions of this study are as follows: A. what is the place of environment in strategic national development plans of the Islamic Republic of Iran? B. What kind of environmental discourse has dominated on the five-year development programs? This study has utilized documentary method. The results of the study show that the first and third Development Program were affected by discourse of environmentalism and in the fourth and fifth ones, development discourse of ecosystem were dominant. The result also indicates that environmental justice was not considered in the Five-Year Economic Development Plans. The paper ended up with the suggestion that regarding ecosystem discourse as well as environmental justice, there is a critical need for setting up National Environmental Policy.