تحولات سياست‌گذاري اجتماعي در عصر پهلوي: فراز و فرود رابطۀ دولت و ملت

An Analysis of Social Policy in Pahlavi Era in Iran: Ups and Downs of the Relationship Between the State and the Nation

در اين مقاله، تحولات سياست‌گذاري رفاهي و عوامل مؤثر بر روند تحولات آن در عصر پهلوي بررسي شده است. مسئلۀ اصلي مقاله، شناسايي عوامل تأثيرگذار بر سياست‌هاي اجتماعي در دورۀ پهلوي است. در مطالعاتي كه تاكنون در اين زمينه انجام شده، تحولات سياست‌گذاري اجتماعي ايران حول يك عامل بررسي شده است. فرضيۀ مقالۀ حاضر اين است كه در دوره‌هاي مختلف، عوامل متفاوتي در اين زمينه نقش داشته‌اند و نمي‌توان كل اين دوره را براساس يك عامل توضيح داد. در اين مقاله روند تحولات در سه دورۀ رضا شاه، دورۀ سقوط رضا شاه تا كودتاي 28 مرداد، دورۀ كودتا تا انقلاب مورد مطالعه قرار گرفته است. بدين‌منظور، از طريق مطالعۀ اسنادي و بررسي مذاكرات مجلس شوراي ملّي، داده‌هاي لازم گردآوري و تحليل شده است. تحولات سازماني و نهادي اين دوره‌ها نشان مي‌دهد كه در هر دوره عوامل متفاوتي در شكل‌گيري و توسعۀ سياست‌هاي رفاهي نقش داشته‌اند. روي كار آمدن حكومت پهلوي به‌ عنوان سرآغاز شكل‌گيري دولت در معناي مدرن آن در ايران شناخته مي‌شود. در اين دوره انواعي از نهادسازي‌ها در راستاي ملت‌سازي و دولت‌سازي انجام شده است كه سياست‌هاي رفاهي نيز در همين چارچوب تحليل مي‌شود. اما بعد از شهريور 1320 و سقوط دولت رضا شاه جنبش چپ در ايران فعال شد و مطالبات اجتماعي نقش بيشتري در شكل‌دادن به سياست‌هاي رفاهي ايفا كرد. اثرگذاري اين عامل نيز از اواسط دهۀ 30 و پس از كودتاي 28 مرداد تقليل يافت و دولت تلاش كرد با اتكاي به درآمدهاي رو به افزايش نفت نقش بيشتري در حوزۀ رفاه برعهده گيرد تا ضمن ايجاد سطح رفاه نسبي براي گروه‌هاي مختلف اجتماعي، از اين طريق نوعي كنترل و نظارت اجتماعي را نيز اِعمال كند.

This paper focuses on developments in welfare policy and the main factors of these developments in the Pahlavi era. For this purpose, the development process has been studied in three historical periods: the period of Reza Shah, the period from the fall of Reza Shah to the coup of August 28, and the period from the coup to the Revolution. Organizational and institutional development shows that different factors were involved in the formation and development of welfare policies. The Pahlavi era is known as the beginning of the formation of the modern state in Iran. Nation-building and state-building occurred in this period in order to perform a variety of institutionalization; and welfare policies are also analyzed in this framework. But since September 1941 leftist movements were active in Iran and there were more demands for a greater role in shaping social welfare policies. But this factor reduced in effectiveness since the mid-1950s after the coup, and the government tried to increase his role by relying on the increase in oil revenues.