نهادها و ابزارهاي تنظيم‌گري و جايگاه آن در صنعت حمل‌ونقل ريلي؛ درس‌هايي براي ايران

امروزه تنظيم‌گري دولت از طريق نهادهاي تنظيم‌گر به واسطه‌ وجود شكست بازار در اقتصادهاي مبتني بر بازار، امري حياتي به‌شمار مي‌آيد. صنعت حمل‌ونقل ريلي از جمله صنايعي است كه به دليل ويژگي‌هاي خاص آن، نظير انحصار طبيعي، ماهيت چندمحصولي فعاليت، نقش خاص زيرساخت‌هاي آن و اثرات خارجي منجر به شكست بازار شده است و به همين دلايل، اين صنعت نيازمند ايفاي نقش نهادهاي تنظيم‌گر است. اين مقاله با روش تحليليتوصيفي در دو بخش تنظيم شده است؛ بخش نخست، مباني، ماهيت و ابزارهاي تنظيم‌گري را مورد بررسي قرار مي‌دهد و بخش دوم به جايگاه نقش تنظيم‌گري و ابزارهاي آن در صنعت حمل‌ونقل ريلي پرداخته و در نهايت، وضعيت تنظيم‌گري در صنعت حمل‌ونقل ريلي كشور ايران را مورد ارزيابي قرار داده است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد ابزارهاي تنظيم‌گري به حقوق عمومي رقابت و تنظيم‌گري بخشي به تفكيك بازارهاي رقابت‌پذير و رقابت‌ناپذير قابل تقسيم هستند كه هر يك كاركردهاي جداگانه‌اي نسبت به يكديگر دارند. صنعت حمل‌ونقل ريلي در بخش زيرساخت به واسطه‌ ويژگي انحصار طبيعي، رقابت‌ناپذير و بخش بهره‌برداري آن، رقابت‌پذير به‌شمار مي‌آيد كه كاربرد هر يك از اين ابزارها در بخش‌هاي مربوطه ضروري به نظر مي‌رسد. در ايران، هر چند با تصويب قانون دسترسي آزاد به شبكه ريلي، گام‌هاي اساسي براي تفكيك بخش‌هاي رقابت‌پذير از رقابت‌ناپذير و به رسميت ‌شناختن ابزارهاي تنظيم‌گري برداشته شده، اما شركت راه‌آهن جمهوري اسلامي ايران به عنوان نهاد تنظيم‌گر با چالش‌هاي جدي از قبيل عدم استقلال، نبود سازوكار مناسب براي پاسخگويي و موازي‌كاري مواجه است.