كاركرد تقابل واژگاني و بافت دوقطبي آن در انتقال مفهوم الوهيت خداوند متعال در مناجات‌نامه امير المومنين علي (ع)

يكي از مباحث مهم و اساسي در مطالعات نقدي قديم و جديد، اصل تقابل و بافت دوقطبي در آن است. اصل تقابل، داراي كاركردهاي متعدد معرفت شناختي و زيباشناختي است. يكي از كاركردهاي اصل يادشده، فرآيند معناسازي و برجسته سازي مفاهيم است. در اين پژوهش كه با رويكرد توصيفي – تحليلي به نگارش درآمده، به بررسي تقابل واژگاني و بافت دوقطبي آن در فرازهايي از مناجات امام علي(ع) پرداخته شده است. در متن مناجات‌نامه ياد شده كه بر پايه بسامد بالايي از واژگان ناهمگون در دو سطح؛ ساخت‌واژه هاي الهي و ساخت‌واژه هاي بشري شكل گرفته است، در مجموع، 46 بار واژگان متقابل به كار رفته كه از اين تعداد، 26 مورد از نوع تقابل دوسويه، 14 مورد از نوع تقابل مكمّل و 6 مورد از نوع تقابل مدرّج مي‌باشد. بر اساس جدول فراواني واژگان متقابل، بسامد تقابل دوسويه بيشتر از انواع ديگر است كه اين مهم با ساختار مناجات‌نامه و دو محور اساسي آن يعني متكلّمِ مناجات كننده و مخاطبِ مناجات شونده متناسب مي‌باشد. البته استفاده از اسلوب بياني حصر در بافت نحوي مناجات‌نامه نيز در كنار قرينه‌گي واژگاني، بافت تقابلي آن را تقويت بخشيده است. كاربست تقابل واژگاني و بافت دوقطبي آن، ظرفيّت معنايي ساختواژه‌هاي ربّاني را در رابطه ديالكتيكِ آن با ساخت‌واژه‌هاي انساني بالا برده و در نهايت برجستگي مفهوم الوهيت را در فضاي كلي مناجات‌نامه به دنبال داشته است.