شعر تجسمي (كانكريت) در نيم‌نگاهي تحليلي، انتقادي و تطبيقي

يكي از جريان‌هاي مدرن شعري در اروپا و ايران، شعر «تجسّمي» (Concrete poetry) است. شعر «تجسّمي» يكي از هنجارگريزي‌هاي نوشتاري (Deviation) و برجسته‌سازي‌هاي زباني (Foregrounding) است كه از درهم آميختگي شعر و گرافيك پديد مي‌آيد. در اين جريان شعري، ساختار نوشتاري متن به گونه‌اي گزينش مي‌شود كه نوع چيدمان و طرز تلفيق حروف، واژه‌ها و جملات شعر، نوعي تصاوير ديداري قابل تأويل بيافريند. در اين مقاله، اهتمام نگارنده بر آن است كه با استفاده از شيوه‌هاي تلفيقي مختلف، از جمله ادبيات تطبيقي (Comparative Literature) در مفهوم آمريكايي و فرانسوي آن و با رويكرد مقايسه فرماليستي، به نقد مقارنه‌اي و بررسي تأثير و تأثّرات ميان شعر «تجسّمي» با گونه‌هاي مشابه آن در شعر سنتّي ايران بپردازد. بدين منظور، شعر تجسّمي با گونه‌هاي مشابه آن در ادبيات كلاسيك ايران، از جمله انواع شعر توشيح (مشجّر، مطيّر، مدوّر و معقّد)، شعر مجسّم، موصّل، تدبيج، حرف‌گرايي، تصويرسازي، تجسيم (تجسّم)، مورد مقايسه فرماليستي قرار گرفته‌است. نتيجه بحث، كشف تشابهات فراواني است كه بين شعر «تجسّمي» با نمونه‌هاي مشابه در شعر سنّتي فارسي به چشم مي‌خورد. از جمله آن‌ها مي‌توان به موارد زير اشاره نمود: هنجارگريزي‌هاي نوشتاري، برجسته‌سازي، همانندي اشكال گرافيكي، آشنايي‌زدايي، بيگانه‌سازي و... . اين همانندي‌ها را نمي‌توان حمل بر «توارد» نمود؛ چراكه با توجه به دلايل مختلف مذكور، بي‌گمان گيوم آپولينر در آفرينش «كاليگرام»هايش، متأثّر از شعرهاي عيني و ديداري سنّتي فارسي، از جمله شعر «توشيح» بوده‌است.