تعويق «خود» در داستان‌پردازي محمّدرضا كاتب

چند (يا چندين) ساحتي بودن «خود»، و نسبت آن با هويت‌هاي متكثّر، باعث شده كه اين مقوله در هر حوزه‌اي تعريف خاصّي داشته باشد. در روايت‌هاي پسامدرن، مفهوم «خود» با تكيه بر تلقي پساساختارگرايانه و با چشم‌اندازي متفاوت از دوران قبل، به‌عنوان امري همواره در تعليق و مبتني بر هويت‌هاي همواره متكثّر تعريف مي‌شود. اين رويكرد ويژه از مباني مهم در داستان‌پردازي نويسندگان پُست‌مدرني چون محمّدرضا كاتب است. در اين مقاله، به روش توصيفي‌ـ تحليلي، ضمن تبيين تلقي پُست‌مدرنيستي از مفهوم «خود» و بررسي ريشه‌هاي پساساختارگرايانه آن، نقش مقوله تعويق «خود» در داستان‌پردازي كاتب بررسي و تحليل مي‌شود. نتايج اين تحقيق، نقش مقوله «تعويق و عدم قطعيتِ خود» به‌عنوان يكي از شگردهاي اصلي در داستان‌پردازي و روايت‌پردازي در برخي داستان‌هاي كاتب را نشان مي‌دهد؛ چنانكه اين مقوله امري صرفاً ژرف‌ساختي نيست و از مهم‌ترين ابزارهاي او به هنگام بازنمايي هويت نويسنده ـ راوي، راوي، راوي ـ كنشگر، شخصيت‌ها و يا حتي خود اثر ادبي است و به‌صورت‌هاي مختلفي چون شكّ هستي‌شناختي بر اثر عدم تعيّن «خود»، و تكثّر هويت‌ها در نتيجه تكثّر ذهنيت‌ها تا تنزل جايگاه فرد به سوژگي، قهرمان‌زدايي و يا حتّي انسان‌زدايي نمود يافته‌است و اين مسئله، چالش‌هايي جدّي براي برخي تعاريف روايت پيشامدرن به وجود مي‌آورد.