سيماي كودكان كار در آثار داستاني كودك و نوجوان فارسي پس از انقلاب اسلامي

داستان‌هاي كودك و نوجوان، به طور عام و داستان‌هاي كودكان كار و خياباني، به طور خاص، با فراهم آوردن زمينه و فضاي تخيلي، به مخاطبان خود اين امكان را مي‌دهند تا ضمن هم‌ذات‌پنداري و همانندسازي با شخصيت‌هاي داستان، به وجهي خيالي، اما معرفت‌شناسانه، ماجراها و كشمكش‌هاي گاه ناخوشايند زندگي را نيز تجربه كنند و افق ديدشان را گسترش بخشند. از سويي، دقت‌نظر در شيوه تحليل و جهت‌گيري‌هاي متون داستاني به مقوله كار كودكان، روشنگر دگرگوني ذهنيت يا الگوهاي گفتماني مربوط به كار كودك در گذر زمان، خواهد بود. در اين مقاله كه به شيوه تحليل محتواي كيفي، بيش از پنجاه رمان و مجموعه‌داستان با نگاهي جامعه‌شناسانه بررسي شده‌است،كوشيده‌ايم تا به اين پرسش بنيادين پاسخ گوييم كه داستان كودك و نوجوان ايران پس از انقلاب اسلامي در گستره چندين دهه نسبت به كار كودك و زندگي كودكان كار و خيابان چه الگوها و ديدگاه‌هايي را فرانموده‌است. يافته نهايي پژوهش به‌اجمال نشان مي‌دهد كه نگاه به كار كودك در جهان سنتي و روستايي داستان، به مثابه عنصري مثبت و مرحله‌اي براي تشرف او به بزرگسالي، و در فضاي شهري و صنعتي در حكم مقوله‌اي از جنس استثمار و تعرض به حقوق كودك است. اين دگرگوني با تحولات اجتماعي ايران و جايگزيني اقتصاد عمدتاً دهقاني با اقتصاد صنعتي هم‌نوايي دارد.