شگردهاي حصر و قصر در غزليات سعدي، معيار سنجش كلام هنري بلاغت فارسي

ويژگي سهل و ممتنع بودن كلام سعدي در اولين برخورد بر هر خواننده اشعارش نمايان و دلپذير است و اين ويژگي به‌ويژه هنگامي آشكارتر مي‌گردد كه در توجه سعدي به شگردهاي هنري در بهره‌گيري از حصر بلاغي در غزليات او تأمّلي داشته باشيم. يكي از مباحث مطرح در علم معاني، حصر يا قصر است. در واقع، اين شيوه يكي از عوامل ايجاد تأكيد در كلام به‌ شمار مي‌آيد كه براي برجسته‌سازي و تأثير بيشتر به‌كار گرفته مي‌شود. علماي بلاغت در زبان عربي به شيوه‌هاي متعددي براي ايجاد حصر اشاره كرده‌اند كه در زبان فارسي نيز مانند مباحث ديگر علم معاني، بدون توجه به ساختار خاص زبان فارسي به همين روش‌ها اشاره شده‌است، در حالي ‌كه بسياري از اين موارد با ساختار زبان فارسي سازگار نيست. ضمن اينكه موارد ديگري نيز هست كه بدان‌ها توجه نشده‌است. در اين پژوهش، سعي شده با بررسي ساختار زباني حصر ايجاد شده در غزليات سعدي دريابيم در زبان فارسي چه روش‌هايي براي ايجاد حصر در كلام وجود دارد كه از ديدگاه زيبايي‌شناسي هنر، علم بلاغت و معني‌شناسي كاربردي مورد توجه هستند. بدين منظور، ضمن استخراج و دسته‌بندي موارد حصر و ارائه قوانين قابل تعميم، به هنر و لطف سخن سعدي، در بهره‌گيري از اين ترفند زباني نيز اشاره شده‌است و به اين نتيجه دست يافته‌است كه زبان سعدي در غزليات، به‌ويژه در برخورد با شگردهاي بلاغي، معياري باعيار و محكي مستحكم در ساختار زبان و بلاغت فارسي است.