مقايسه ساختار حكايت‌هاي حديقةالحقيقه و شريعةالطّريقه با سرچشمه‌هاي آن حكايات

مثنوي حديقة‌الحقيقه سنايي، حكايات متعدّدي دارد كه شايد اغلب آنها در آثار پيشينيان ادب فارسي و عربي نقل شده باشد. در اين نوشتار به تحليل و مطابقت تعدادي از حكايات حديقه با سرچشمه‌هاي آن حكايات، در چهارچوب ساختار قصّه و حكايت پرداخته‌ايم. اينكه سنايي تا چه حد در اقتباس حكايات، ساختار پيشين آنها را حفظ كرده، چه نوآوري‌هايي داشته‌ است و نيز بررسي مشتركات و اختلافات آنها، از بحث‌هاي اين نوشتار است. نتايج پژوهش نشان داد كه سنايي در پرداخت شخصيّت‌ها، آنها را به شخصيّت‌هاي تيپيك بدون نام تغيير داده است و از آنها با الفاظ مردي، شخصي و ... نام مي‌برد. سنايي در ساختار داستان‌ها با حفظ درونمايه اصلي، تغييراتي در عناصر داستان به وجود آورده‌ است. گفتگو از عناصر ثابت داستان‌هاي حديقه است و گاه شاعر با همين عنصر داستاني، شخصيّت داستان را به مخاطب مي‌شناساند. از ابتكارهاي سنايي در اين باب آن است كه برخي از حكاياتي كه وي آنها را مأخذ حكايت خود قرار داده، تنها يك خبر و در اغلب موارد، گفتگويي ساده در حدّ پرسش و پاسخي بدون پرداختن به حادثه و حادثه‌پردازي است. امّا او با واردكردن عناصر داستاني و ايجاد حادثه‌پردازي، آن حكايات را در ساختاري داستان‌گونه وارد مي‌كند. در بيشتر حكايات، زاويه ديد، داناي كلّ و راوي، خود سنايي است. سنايي جز در مواردي اندك، در زاويه ديد حكاياتي كه از آثار پيشين گرفته، تغييري ايجاد نكرده ‌است و اغلب براي ايجاز در حكايات، به زمان و مكان توجّه چنداني نداشته است و به‌ندرت در بعضي موارد مستقيماً به آنها اشاراتي كرده‌ است.