هنر گزينش و كاربرد واژه در سخن سعدي

بررسي شيوه گزينش واژه در سخن سعدي نشان مي‌دهد كه واژه‌هاي كليدي در جمله يا بيت معمولاً با هم مرتبط هستند و بر هم تأثير مي‌گذارند. معيار سعدي در انتخاب واژه، تناسب در معناي كلّي و عام در جايگاه همگرايي كلمات است؛ حتي انگيزۀ او در استفاده از استعاره، تشبيه و تركيبات داراي معناي كنايي نيز تاحدّي رعايت همين تناسب و هماهنگي بين واژه‌ها در محور همنشيني است. سعدي هنرمندانه از شگردهاي زباني خاص براي پرهيز از تكرار واژه در يك معنا و مفهوم بهره مي‌برد و افزون‌بر تناسب در گزينش واژه به اين نكته نيز توجه دارد. در اين نوشتار نخست موضوع ترادف و چند شگرد زباني بررسي مي‌شود؛ از آن جمله است: استعاره، مجاز، تغيير صورت صرفي واژه و معادل عربي كلمه كه سعدي براي پرهيز از تكرار از آنها بهره مي‌برد. در ادامه با ذكر نمونه‌هايي تناسب و هماهنگي بين واژه‌ها در سخن سعدي بررسي خواهد شد.