ريخت‌شناسي شخصيت‌هاي حكايت علاءالدّين ابوشامات از هزار و يك ‌شب بر مبناي الگوي «شاخص» و «وضعيت»

امروزه بررسي‌هاي ريخت‌شناسي بخش درخور توجهي از پژوهش‌هاي ادبيات داستاني را در معناي عام، به خود اختصاص داده است. عنصر شخصيت يكي از مهم‌ترين عناصر در بررسي‌‌ حكايت‌ها و داستان‌هاست كه در ريخت‌شناسي، بيشتر بر كنش يا خويش‌كاري شخصيت‌ها متمركز شده ‌است؛ بررسي ويژگي‌هاي شخصيت‌ها، در پژوهش‌هاي مربوط‌به شخصيت‌پردازي بررسي ‌مي‌شود. در اين جستار، ريخت‌شناسي شخصيت‌هاي حكايت علاءالدّين ابوشامات از هزار و يك ‌شب بر اساس الگويي ابداعي به نام «الگوي شاخص و وضعيت» بررسي مي‌شود. اين پژوهش ازنظر موضوع و روش با پژوهش‌هاي ريخت‌شناسي موجود، اندكي متفاوت است. گمان نگارنده بر آن است كه شخصيت‌ها نيز مانند خودِ داستان‌ها و حكايت‌ها مي‌توانند ريخت‌شناسي شوند. به همين سبب تلاش مي‌شود برپايه چند شاخص و تعدادي وضعيت ـ وضعيت‌ها در هر شاخص ازنظر تعداد و مفهوم متفاوت هستند ـ يكي از حكايت‌هاي هزار و يك ‌شب با بهره‌گيري از يك نظام شناسه‌گذاري ساده و كارآمد ريخت‌شناسي شود. بديهي است نتايج اين روش كه در قالب رساله دكتري پژوهشگر در حجمي گسترده‌تر و فراگيرتر، نمونه همه شخصيت‌هاي هزار و يك ‌شب، تهيه و تنظيم شده است، كارآمدي آن را معرفي خواهد كرد. با‌توجه‌به روش استقرايي تام اين الگو در بررسي شخصيت‌هاي هر حكايت و بهره‌گيري از نظام شناسه‌گذاري دقيق در شناخت آنها و تجزيه و تحليل داده‌هاي رقمي، مي‌توان گفت برپايه اين طرح، شكل‌ها و ويژگي‌هاي مشترك و معيّن در شخصيت‌هاي اين اثر و نيز آثار مشابه شناخته مي‌شود. شخصيت‌ها، باتوجه‌به وضعيت‌هايي كه براي هر شاخص تعريف شده است، در شاخص‌هاي متعددي مانند نام، بوم، نوع، جنس، سن، طبقه، كُنش، باور، خُلق، فرجام، با يكديگر ارتباط معناداري دارند و هم‌چنين از شكل‌ها و ويژگي‌هاي محدود و مشخصي پيروي مي‌كنند؛ الگوي شاخص و وضعيت مي‌كوشد آنها را كشف كند.