بررسي تطبيقي مفهوم خرد در اندرزهاي دينكرد ششم و شاهنامه فردوسي

خرد در انديشه ايراني، شالوده جهان هستي است و جنبه‌هاي گوناگون زندگي مادي و معنوي انسان را در بر مي‌گيرد. اندرزنامه‌هاي پهلوي، آيينه باورهاي كهن زرتشتي هستند و خردگرايي در آنها نمود بارزي دارد؛ از آن جمله به كتاب ششم دينكرد، مهم‌ترين پندنامه به زبان پهلوي، مي‌توان اشاره كرد. در شاهنامه فردوسي نيز كه ميراث‌دار انديشه‌ها و ذخاير اندرزي پيش از اسلام است؛ خرد يكي از مفاهيم بنيادي است و در نقش‌ها و كاركردهاي متنوع جلوه‌گر مي‌شود. نگارندگان اين مقاله مي‌كوشند به شيوه تطبيقي و با تحليل محتوا، نقش و جايگاه خرد را در اندرزهاي دينكرد ششم و شاهنامه فردوسي بازنمايند. برپايه نتايج پژوهش، مفهوم خرد در اين دو كتاب، همساني‌هاي بسياري دارد؛ خرد در دينكرد ششم، به‌جز معناي اصلي خود، نيروي فهم و درك، بخشي از نظام جامع ديني اورمزد است كه خداوند از طريق آن، جهان را آفريده است و نگاهداري مي‌كند؛ بنابراين همه نيكي‌ها و بدي‌ها برپايه آن سنجيده مي‌شود. اين نگاه به مفهوم خرد، در شاهنامه نيز بسيار آشكار است. برخي از اندرزهاي خردگرايانه دينكرد ششم و شاهنامه، نه‌تنها ازنظر معنايي، بلكه در شيوه بيان و صور خيالي مانند تشبيه و تمثيل نيز به يكديگر شباهت دارند.گفتني است  براي برخي از همساني‌هاي دينكرد ششم و شاهنامه شاهدي در متون ديگر پهلوي يافت نشد؛ چنان‌كه در دينكرد ششم براي بيان ارتباط خرد و دانش، تمثيل زيباي زمين و آب به كار رفته است و شبيه اين تمثيل در شاهنامه نيز مشاهده مي‌شود. اين شباهت‌ها دليلي بر تأثير‌پذيري مستقيم شاهنامه از دينكرد ششم يا منبع يكسان دو كتاب است.